اپیدمیولوژی «ام اس» در خاورمیانه و شمال آفریقا

چندی پیش اولین کنگره «ام اس» مرتبط با خاورمیانه و شمال آفریقا در دوبی برگزار شد. با اینکه این اولین تجربه متخصصان منطقه در این باب بود، ولی گزارش هایی که در مورد شیوع ام اس و شرایط آن در کشورهای مختلف منطقه ارایه شد، بسیار جالب توجه بود. این گزارش ها همه دال بر آن بودند که شیوع ام اس در این کشورها هم مانند دیگر مناطق جهان، در حال افزایش است. همچنین همانند ایران و کانادا و ژاپن که اولین گزارش ها را در مورد افزایش نسبت ابتلای زن به مرد ارایه دادند، در کشورهای منطقه نیز این نسبت در حال افزایش است.  

یکی از جالب ترین گزارش ها مربوط به بحرین بود؛ در مبتلایان به ام اس بحرین، یک ژن منحصربه فرد پیدا کرده اند که در کشورهای دیگر گزارش نشده است؛ ژنی که احتمالاباید در ابتلابه این بیماری در کشور بحرین دخیل باشد. از سوی دیگر در گزارش دیگری مربوط به شمال آفریقا، گفته شد ام اس این مناطق شدیدتر است و بیماران مبتلا، احتمال ناتوانایی بیشتری را دارند. این موضوع بیانگر آن است که ممکن است ام اس در هرمنطقه ای (بسته به شرایط ژنتیکی و محیطی آن) مشخصات متفاوتی داشته باشد. چنین چیزی البته در مورد ایران گزارش نشده است، اما به دلایلی که خواهد آمد، این امکان وجود دارد که ام اس در ما ایرانیان نیز شرایط خاص خود را داشته باشد.  

مطالعات تاریخی این احتمال را مطرح می کنند که ما از نظر ژنتیکی باید استعداد مخصوصی برای ابتلابه این بیماری داشته باشیم. جالب است که اولین گزارش ام اس به پزشک بزرگ فرانسوی یعنی «شارکو» نسبت داده می شود، ولی مطالعه ای که در ژورنال بهداشت ایران به چاپ رسید، نشان می دهد «ابن سینا» برای اولین بار به یکی از علایم مهم ام اس یعنی «نوریت اپتیک» (التهاب عصب چشم)، اشاره و علت آن را تصلب عصب چشم ذکر کرده است.  

«المجوسی» نیز با درایت فراوان بین «پارستزی» (گزگزکردن اندام) و «نوریت اپتیک» ارتباطی دیده است. به نظر می رسد این گزارش ها نه تنها اولین اشاره ها به ام اس در تاریخ پزشکی باشند، بلکه نشان می دهند این بیماری از دیرباز در بین ایرانیان وجود داشته است. گزارش دیگری که آن هم در ژورنال بهداشت ایران به چاپ رسید و به نوعی تاییدکننده ادعای فوق است، بر اساس شیوع بالای ام اس در پارسیان هند است. پارسیان هند آن دسته از زرتشتیانی هستند که بیش از هزارسال پیش، از ایران به هند مهاجرت کرده اند.  

چندین مطالعه نشان داده شیوع ام اس در پارسیان هند نسبت به سایر هندی ها بسیار بالاتر است. در مطالعات مربوط به مهاجرت عنوان می شود اگر فردی قبل از 15سالگی، از منطقه با ریسک بالای ابتلابه منطقه ای با ریسک پایین مهاجرت کند، از نظر احتمال ابتلا، خصوصیات منطقه ای را پیدا می کند که به آن مهاجرت کرده است. ولی پارسیان هند باوجود گذشت بیش از هزارسال از مهاجرتشان هنوز خصوصیات منطقه هند را که شیوع ام اس در آن پایین است، پیدا نکرده اند. این موضوع احتمالابه دلیل استعداد بالای ژنتیکی ایرانیان در ابتلابه بیماری ام اس است. حال می توان شیوع روزافزون ام اس را در ایران اینگونه دید: ما ایرانیان از دیرباز استعداد ژنتیکی بالایی برای ابتلابه ام اس داشته ایم و حالابا تغییر شرایط محیطی، این استعداد ژنتیکی مجالی برای بروز یافته است؛ شرایط محیطی ای که آنها را نمی شناسیم و باید بسیار بیشتر در مورد آنها تحقیق کنیم. البته آنچه ذکر شد در حد یک نظریه است و باید با مطالعات بیشتر، درستی یا نادرستی آن مشخص شود. اما نشان می دهد درمان ام اس باید فردی شده و مبتنی بر ویژگی های فرد مبتلاانجام شود و احتمالامقولاتی همچون فرهنگ، جامعه و ژنتیک از مهم ترین عوامل این فردی کردن درمان خواهند بود.
     
منبع: شرق ، شماره 2147 به تاریخ 4/8/93، صفحه 10 (علم)