شرکت های «تولیدنما» معرکه گردان بحران های دارویی کشور

رئیس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات بیوتکنولوژی پزشکی ایران در گفت وگو با «شرق»

امروزه در بسیاری از کشورها، بیوتکنولوژی جزئی از اولویت های مهم توسعه در نظر گرفته شده است. خوشبختانه این صنعت در دهه های اخیر در ایران نیز از رشدی پذیرفتنی برخوردار بوده تا جایی که از ١٦٠ قلم داروی بیوتکنولوژی که هم اکنون در دنیا در حال تولید است، ١٩ دارو در ایران تولید می شود که این موضوع موجب شد ایران در بین کشورهای آسیایی و شمال آفریقا، مقام سوم را بعد از ژاپن و کره جنوبی به دست آورد. باوجوداین پیشرفت و توسعه، متاسفانه از آنجا که در دولت گذشته، سازمان غذا و دارو جولانگاه شرکت های تولیدنما قرار گرفته بود؛ روندی که به دلیل داشتن مجوز از دوره قبل متاسفانه هنوز هم ادامه دارد، ایران به حیاط خلوت داروهای آرژانتینی تبدیل شده است. بررسی جایگاه رشته بیوتکنولوژی در ایران و جهان و چشم انداز و چالش های این رشته، موضوع گفت وگوی ما با دکتر «فریدون مهبودی»، رئیس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات بیوتکنولوژی پزشکی ایران است که در ادامه می خوانیم.
    
     در ابتدا بفرمایید جایگاه کنونی رشته بیوتکنولوژی در سطح جهان چیست و چرا این رشته تا این اندازه اهمیت یافته است؟
     امروزه در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا، بیوتکنولوژی جزئی از اولویت های مهم توسعه در نظر گرفته شده است و دولت ها درجهت تضمین دسترسی به دانش و مهارت ها برای رسیدن به انقلاب جهانی در بیوتکنولوژی، راهکارهای ویژه ای را در نظر گرفته اند. برنامه ریزی استراتژیک برای توسعه این فناوری در قرن بیست ویکم به عنوان فناوری ای که موجب دگرگونی اساسی در جامعه می شود در بسیاری از کشورهای پیشرفته و درحال رشد یا انجام پذیرفته است یا درحال اتمام است. نکات درخور توجه در تمامی این برنامه ریزی ها درنظرگرفتن مزایای این فناوری در پیشبرد سلامت جامعه، امنیت غذایی، حفظ محیط زیست، ایجاد محصولات نوین، جذب سرمایه گذاری های بین المللی، ایجاد فرصت های شغلی پرارزش و نیز بنیان سازی مستحکم در رشد اقتصادی مستمر است. برای مثال در حالی شیب روند رشد بازار داروهای سنتی حدود شش تا هفت درصد در سال است که روند رشد محصولات بیوتکنولوژی سالانه شیب ١٥درصدی دارد.
      
     این صنعت از چه زمانی در ایران پا گرفت؟
     رابطه داینامیک صنعت با دانشگاه در دهه ٧٠ خورشیدی و حضور استادان عالی رتبه دانشگاهی در این حوزه موجب پیدایش صنعت بیوتکنولوژی در ایران به عنوان یک صنعت منحصربه فرد شد که با وجود جوان بودن، رشد خوبی داشته است. در این حوزه برخلاف داروسازی سنتی که ماده اولیه وارد می شود، تولید از ابتدا تا انتها در داخل کشور انجام می شود و به همین دلیل از ارزش افزوده بسیار بالایی برخوردار است.
    
     اساسا داروسازی سنتی و بیوتکنولوژی چه تفاوتی هایی با هم دارند و تفاوت ارزش افزوده در این دو صنعت از کجا ناشی می شود؟
     ارزش واقعی محصولات بیوتکنولوژیک به ماده اولیه آن محصولات مربوط است. این موضوع مانع از آن می شود که خطر ایجاد بحران هایی مانند کمبود دارویی ناشی از تحریم مانند موردی که در سال ١٣٩١ در کشور شاهد آن بودیم، این صنعت را تهدید کند. به عنوان مثال قیمت یک داروی شیمیایی مانند «سفتریاکسون» که از فرآیند پر کنی و بسته بندی مشابه با یک داروی بیولوژیک برخوردار است، برای مصرف کننده ٢٥هزار ریال است. دراین میان، ماده اولیه ٢٠ درصد ارزش کل فرآورده را و ارزش افزوده در فرمولاسیون شامل پرکردن و سربار کارخانه، حدود ٨٠ درصد قیمت کل کالارا به خود اختصاص می دهد که درصورت واردکردن ماده اولیه ٢٠ درصد ارزش داروهای شیمیایی از کشور خارج می شود. ماده اولیه فرآورده بیولوژیک با تخصیص ٩٠ درصدی ارزش افزوده فرآورده در دارویی مانند «ریتوکسیمب ٥٠٠mg» با قیمت نهایی ٢١ میلیون و ٥٠٠ هزار ریال، از ارزش افزوده به مراتب بیشتری در قیاس با فرآورده شیمیایی برخوردار است. با این حساب معلوم می شود که واردات ماده اولیه داروهای بیولوژیک و پرکردن محصول در ایران هیچ عایدی و مزیتی برای کشور نداشته و صرفا موجبات نمایشی به نام تولیدنمایی و ارزبری و وابستگی هرچه بیشتر را فراهم می کند. بنابراین همان طور که تجربه نیز نشان داده، تولید فرآورده های بیولوژیک و تحقق رویای خودکفایی در تولید و دراختیارگرفتن تکنولوژی ساخت فرآورده از بانک سلولی تا محصول نهایی ضمن کاهش چشمگیر در ارزبری نیاز بیماران خاص و صعب العلاج کشور را به ویژه در دوران تحریم مرتفع کرده است. همچنین داروی «اینترفرون بتا ١ آ» (سینووکس) که در کشور به تولید می رسد، امکان درمان را برای ١٨ هزار بیمار مبتلابه «ام اس» کشور در دوران تحریم میسر کرد. این در حالی است که به دلیل نبود تکنولوژی تولید فرآورده فاکتور ٧ خونی ایران در دوران توهین روزنامه دانمارکی به پیامبر اسلام، با وجود سیاست های کلان کشور، امکان تحریم واردات محصول دانمارکی این فرآورده وجود نداشت. هرچند به همت متخصصان ایرانی، این فرآورده نیز از سال ٩١ در داخل کشور در حال تولید بوده و امروزه نه تنها پاسخ گوی نیاز داخل کشور بوده که به سایر کشورها نیز صادر می شود.
    
     درحال حاضر جایگاه ایران را در این بازار روبه رشد چگونه ارزیابی می کنید؟
     هم اکنون در دنیا ١٦٠ قلم داروی بیوتکنولوژی در حال تولید است که از این تعداد ١٩ دارو در ایران تولید می شود و این موضوع موجب شده تا ایران در بین کشورهای آسیایی و شمال آفریقا مقام سوم را بعد از ژاپن و کره جنوبی به دست آورد و پیش بینی می شود در چهار سال آینده این تعداد به بالای ٣٢ قلم برسد؛ داروهایی که در اکثر آنها ایران دومین تولیدکننده در دنیاست. از سوی دیگر برای محصولات بیوتکنولوژی ١٦٠ میلیارد دلار بازار جهانی وجود دارد که سهم ایران در این میان از نظر تعدادی حدود سه درصد، از نظر ارزشی حدود ١٥ درصد و از نظر مصرفی یک درصد کل بازار دارویی جهان است. درحال حاضر پیشرفت کشور در این فناوری به حدی رسیده که قراردادهای انتقال دانش فنی از ایران برای تولید داروهای بیوتکنولوژی در ترکیه و مالزی با همکاری معتبرترین شرکت های دارویی و مراکز تحقیقاتی منعقدشده در حال انجام است.
    
     برنامه ریزی ایران برای این حوزه با شرایطی که اشاره شد، چیست؟
     در سال گذشته یکی از اهداف اصلی، صرفه جویی ارزی بالغ بر ٦٠٠ میلیون دلار بوده است. این صنعت قدرت صادراتی بسیار بالایی دارد به طوری که از بازار صادراتی ١٨٠ میلیون دلاری داروی ایران در سال گذشته، فقط یک قلم از داروهای این حوزه حدود ٣٥ میلیون دلار صادرات داشته است و پیش بینی می شود در صورت حمایت در طول ٨ تا ١٠ سال آینده، صادراتی در حدود یک میلیارد دلار داشته باشد.
    
     مشکلات پیش روی این صنعت چیست؟
     کشور ما هم اکنون از نظر سطح علم و دانش بیوتکنولوژی جایگاه مناسبی در میان کشورهای جهان دارد. به همین منظور نگاه به این حوزه همواره باید در راستای اعتلای سطح علمی کشور بوده و تلاش همه نهادهای ذی ربط باید در جهت پیشرفت هرچه بیشتر میزان علم و دانش کشورمان باشد. چون همان طور که می دانیم درصورتی که یک کشور تنها از نظر سطح علم پیشرفت داشته باشد و این دانش در خدمت تولید و ایجاد محصولات حاصل از دانش پیشرفته نباشد، ارزش آن بسیار متفاوت خواهد بود. به همین علت باید در کشور سازوکاری ایجاد شود تا این علم به صنعت و تولید تبدیل و در راستای تجاری سازی و ایجاد سود برای کشور مصرف شود. با وجود فرمایش مقام معظم رهبری که «توانمندکردن بخش خصوصی یکی از ارکان اقتصاد مقاومتی است»، هم اینک این توانمندسازی به میزان لازم و با کارآمدی مناسب انجام نمی شود. برای افزایش این کارایی، تقویت بخش خصوصی با توجه به امکان انجام امور مختلف با بازده بالاو نیز میزان هزینه کمتر، نکته ای کلیدی در تسهیل حرکت چرخ های صنعت داخلی است. برای مثال در صنعت بیوتکنولوژی، عمده بار تولیدی و صرفه جویی های حاصل از آن و نیز ارزآوری آن، بر دوش بخش خصوصی بوده که تا به امروز با تمامی سختی ها توانسته است به این مهم دست یابد. صنعت بیوتکنولوژی در صورت مدیریت و حمایت صحیح می تواند یکی از ارکان اقتصاد مقاومتی به شمار آید. زیرا همان طورکه شاهد بوده و هستیم، شرکت های داخلی و عمدتا خصوصی درحالی که تحت سخت ترین شرایط قرار داشتند، توانستند با حداقل هزینه ها گام های بزرگ و موثری در راستای خودکفایی در این عرصه بردارند. برعکس ورود و توزیع محصولات مشابه از کشورهای نه چندان صاحب تکنولوژی از حوزه هایی مانند آمریکای لاتین به داخل کشور به بهانه انتقال تکنولوژی که از سال ها قبل در داخل کشور نیز موجود بوده است، چندان با اقتصاد مقاومتی سازگار نیست.
    
     به واردات از کشورهای آمریکای لاتین اشاره کردید، لطفا درباره مشکلات این حوزه کمی بیشتر توضیح دهید؟
     متاسفانه در دولت گذشته، سازمان غذا و دارو، جولانگاه شرکت های تولیدنما شد. مقام معظم رهبری در بازدید از یکی از شرکت های دارویی کشور نیز این موضوع را به طور واضح به وزیر مربوط تذکر دادند. در مواردی داروهای ژنریک برند که نمونه داخلی آن در کشور تولید می شد و حتی آن داروهای تولید داخل صادرات هم داشت، به بهانه انحصار و تحت عنوان فرایند انتقال تکنولوژی، اجازه واردات به بازار ایران را گرفتند که نه تنها با گذشت هشت سال، این انتقال تکنولوژی هنوز در کشور محقق نشده که کماکان واردات آن داروها به کشور ادامه دارد. در این دولت و در راستای قانونمندکردن حمایت از تولید داخلی، سهم مشخصی از بازار داخلی که حدود پنج درصد است، به ورود داروهای برند خارجی تعلق گرفت. این شرکت های تولیدنما که مجوز از دوران قبل داشتند، با ایجاد جو کمبود دارو و تحریک بیمار و بعضی پزشکان که تعدادشان بسیار اندک است و نیز از طریق برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، با ایجاد فشار بر دولت تلاش می کنند سهم بیشتری از بازار را تصاحب کنند. درصورتی که اهرم خارجی برای کاهش قیمت نفت و محدودیت در تولید نفت به عنوان تنها مبلغ ارزی، شرایط اقتصادی کشور را تحت فشار قرار می دهد، تلاش از جانب مجلس و دیگر نهادها برای اجازه واردات بیشتر به دارویی که مشابه داخلی دارد، بیش ازپیش به سازمان غذا و دارو فشار وارد می کند و سهم تولید در نتیجه آن کاهش می یابد، آن هم به واسطه واردات از کشورهایی مانند آرژانتین و اروگوئه. جای بسی سوال است که واردات محصولات فوق همان طور که پیش تر اشاره شد، به بهانه انتقال تکنولوژی به کشور انجام می شود، ولی در ادامه نه تنها هیچ گاه این تکنولوژی تولید محصولات وارد کشور نشده و به ظاهر تولید این داروها همچنان در ایران تنها منحصر به پرکردن و بسته بندی آنهاست، بلکه در کمال تاسف در جدیدترین مورد با وجود تولید دوساله یکی از داروهای مصرفی در درمان سرطان و رضایت پزشکان، شاهد واردات همان دارو از کشور آرژانتین به بهانه انجام مطالعات بالینی هستیم؛ درحالی که این دارو کماکان مجوز تجویز و استفاده در کشور مبدا (آرژانتین) را ندارد. جای بسی تاسف است که ایران حیاط خلوت مطالعه داروی آرژانتینی شده است. درواقع این حرکت شرکت های تولیدنما برخلاف مصوبه سازمان غذا و دارو بوده و می توان گفت درواقع این شرکت ها سازمان غذا و دارو را نیز دور زده اند.
    
     ظاهرا این شرکت ها برخلاف مصوبه سازمان غذا و دارو صادرات هم دارند.
     متاسفانه بله. شرکت هایی که داروهای فوق را فقط داخل کشور بسته بندی می کنند، در حال تلاش برای صادرات این داروها به کشورهایی همانند سوریه و عراق نیز هستند. این در حالی است که همان طورکه قبلامطرح شد، بسته بندی و توزیع در زمینه داروهای بیولوژیک به تنهایی ارزش افزوده چندانی نخواهد داشت. متاسفانه این موارد نتیجه ای جز خروج ارز از ایران و حتی از سایر کشورهای منطقه مانند سوریه و تطمیع منافع مالی کشورهای مبدا چون آرژانتین را به همراه نخواهد داشت. درواقع هرچند سازمان غذا و دارو به طور شفاف، صادرات داروهای وارداتی را منع کرده، ولی این شرکت ها از طریق مجلس با ایجاد فشار این موضوع را دنبال می کنند.
    
منبع:  روزنامه شرق ، شماره 2505 به تاریخ 6/11/94