.:::: ام اس چت ::::.

مکانی برای بیماران ام اس www.mschat.zim.ir

.:::: ام اس چت ::::.

مکانی برای بیماران ام اس www.mschat.zim.ir

درمانگران پرقدرت

چشم انداز روشن سلول درمانی با سلول های بنیادی بافتی

سلول های بنیادی با دو ویژگی بازتولید خود و توانایی تمایز باسلول های دیگر قابل شناسایی هستند. با این تعریف می توان گفت که دو نوع سلول بنیادی وجود دارد: سلول های بنیادی رویانی یا جنینی و سلول های بنیادی بافتی یا بالغین. برای دستیابی به سلول های بنیادی رویانی، تخمک را در آزمایشگاه بارور می کنند. بعد از پنج تا هفت روز تخمک به مرحله ای به نام «بلاستوسیت» می رسد. بلاستوسیت به شکل توپی است که از دو قسمت تشکیل شده است: یک توده سلول در داخل و یک لایه سلول در اطراف. توده سلولی مرکزی همان سلول های بنیادی رویانی هستند که جنین را تشکیل می دهند و در انسان حدود ٣٠ عدد هستند. این ٣٠ سلول بالقوه هریک می تواند یک جنین کامل را به وجود آورند. در واقع همانندسازی هایی که در آزمایشگاه ها انجام می شود از همین طریق صورت می گیرد. از آنجا که سلول های بنیادی رویانی توانایی تولید تمام سلول های بدن و همچنین توانایی تقسیم و تکثیر بالاتری نسبت به سلول های بنیادی بالغین دارند، سلول های پرقدرت تری در درمان محسوب می شوند و می توان از آنها در درمان بیماری ها استفاده کرد. ولی به دلیل داشتن عوارض جانبی جدی مثل تومورزایی و تحریک پاسخ های ایمنی، استفاده درمانی از این سلول ها در انسان ممنوع است و تا زمان غلبه بر این مشکلات، تنها روی مدل های حیوانی مورد استفاده قرار می گیرند. از راهکارهایی که برای حل این مشکل در حال بررسی است، تولید سلول هایی است که علاوه بر دارا بودن ژنتیک خود فرد، توانایی تکثیر و تمایز سلول های رویانی را هم داشته باشند. این سلول ها را در آزمایشگاه با وارد کردن چند ژن مخصوص و دوباره برنامه ریزی کردن «دی ان ای» آنها تولید می کنند. سلول های حاصله را سلول های بنیادی القاشده می نامند. برای ساخت این سلول ها، یک سلول معمولی مانند سلول های فیروبلاست را از بیمار گرفته و ژن های مورد نظر را وارد هسته می کنند. با این عمل، سلول ها از حالت سلول های بالغ به حالت جنینی برمی گردند. با این روش می توان ویژگی های مثبت سلول جنینی را در سلول های بالغ فرد بیمار ایجاد کرد. درحال حاضر این روش هم مشکلات خودش را دارد که بعد از برطرف شدن آنها آینده خوبی در درمان با این سلول ها وجود خواهد داشت.
    هر ماده درمانی چه شیمیایی و چه بیولوژیک (مثل سلول) وقتی در درمان قابل استفاده است که دارای سه ویژگی باشد: از پیشرفت آسیب جلوگیری کند، آسیب ایجادشده در بافت را ترمیم کند و برای فرد هیچ عوارضی را نداشته باشد یا کمترین عوارض جانبی را دارا باشد. درحال حاضر این تعریف شامل بعضی از سلول های بنیادی بالغین است بنابراین، این سلول ها بیشترین کاربرد درمانی را در انسان دارند. سلول های بنیادی بالغین در بیشتر بافت های بدن وجود دارند و قسمتی از سیستم بازتولید طبیعی بدن هستند. اولین سلول بنیادی بافتی که در درمان استفاده شد، سلول های بنیادی خون ساز بود که بیشتر با نام «پیوند مغز استخوان» معروف است. این سلول های بنیادی حدود ٥٠ سال است که در درمان بیماری های خونی و بدخیمی ها مورد استفاده قرار می گیرند. در کشور ما هم در سال ١٣٦٩ مرکز پیوند مغز استخوان در بیمارستان شریعتی با همکاری نگارنده و جمعی از متخصصان تحت سرپرستی استاد «قوام زاده» تاسیس شد و تا امروز به درمان بسیاری از بیماران ادامه داده است. یکی از سلول های بنیادی بافتی (بالغین) که در ٢٠ سال اخیر بیشترین توجه ها را به خود جلب کرده است، سلول های بنیادی مزانشیمی است. این سلول ها را از بیشتر بافت های بدن مانند مغز استخوان، بافت چربی، بند ناف، ماهیچه ها، پالپ دندان و ... می توان جدا کرد. این سلول ها را می توان به عنوان مثال از مغز استخوان بیمار گرفت، به راحتی در محیط کشت مخصوص در آزمایشگاه کشت و تکثیر کرد و سپس مجددا به خود فرد تزریق کرد. سلول های بنیادی مزانشیمی به خاطر ویژگی های منحصربه فردی که دارند مناسب درمان بسیاری از بیماری ها هستند. این سلول ها با ترشح فاکتورهای رشد سبب رشد سلول های سالم در اطراف بافت آسیب دیده می شوند، سیستم ایمنی فرد را که در اثر بیماری تحریک شده (این تحریک سبب تشدید بیماری می شود) خاموش می کنند، از شعله ورشدن التهاب در بافت آسیب دیده جلوگیری به عمل می آورند و از همه مهم تر سیستم ایمنی فرد را تحریک نمی کنند. این بدین معنی است که این سلول ها را می توان در فرد غریبه هم استفاده کرد. این امر در بیمارانی حائز اهمیت است که سلول های بنیادی مزانشیمی آنها به دلایل گوناگون مثل کهولت سن یا نوع بیماری رشد خوبی در محیط کشت ندارند. بنابراین برای این بیماران می توان از سلول های بنیادی مزانشیمی بند ناف استفاده کرد.
     در سال های اخیر مطالعات زیادی روی سلول های بنیادی مزانشیمی در دنیا و ایران انجام شده است. گروه ما یکی از پیشروان سلول درمانی در ایران و در دنیاست. ما پژوهش های خود را از سال ١٣٨٢ به صورت کارآزمایی های بالینی در بیماران قلبی شروع کردیم. اولین گروه در دنیا بودیم که از این سلول ها در درمان بیماران «ام اس» استفاده کردیم. ما پژوهش های خود را تا به امروز در پروژه های مختلف بالینی مانند مبتلایان به آرتروز زانو، سیروز کبدی، بیماران مبتلابه رتینیت چشم و بیماران دارای نارسایی مزمن کلیه ادامه داده ایم. نتایج همه این مطالعات بیانگر آن است که این سلول ها از پیشرفت بیماری ممانعت کرده و سبب بهبودی نسبی از ١٠ تا ٥٠ درصد در بیماری های مختلف شده است. مهم تر اینکه این سلول ها تاکنون هیچ نوع عوارض جانبی جدی برای بیماران به همراه نداشته است.
     با وجود تحقیقات زیادی که در این حوزه انجام شده و از طرفی سالم بودن استفاده از این سلول ها نیز ثابت شده است، اما سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت هنوز مجوزی برای استفاده درمانی از این سلول ها صادر نکرده است. ما و دیگر گروه ها در حال پیگیری دریافت مجوز برای سلول درمانی هستیم که در صورت دریافت مجوز، می توانیم از سلول های بنیادی در بسیاری از بیماری ها استفاده کنیم. درحال حاضر فقط می توانیم در قالب طرح های تحقیقاتی بالینی فعالیت داشته باشیم. از آنجا که هزینه های این طرح ها از سوی دولت و نهادها پرداخت می شود تعداد آنها بسیار محدود است و به هیچ وجه پاسخگوی تقاضای بیماران نیست. از سوی دیگر بسیاری از بیماران خواهان پرداخت هزینه های سلول درمانی خود هستند اما به دلیل آنکه هنوز وزارت بهداشت مجوز این کار را صادر نکرده است، ما قادر به انجام آن نیستیم. امید می رود با رفع موانع اعطای مجوز بتوانیم، این خدمات درمانی را به بیماران نیازمند در داخل کشور ارائه دهیم.
 
     منبع :  روزنامه شرق ، شماره  2427 ، نویسنده: ماندانا محی الدین بناب*    *ایمنی شناس عضو هیات علمی بازنشسته دانشگاه علوم پزشکی تهران