وقتی ویروسها به دستگاه عصبی حمله می کنند

بیماری MS یک بیماری دستگاه عصبی مرکزی است، در این بیماری پوشش محافظ اعصابی که در داخل و اطراف مغز نخاع قرار دارند، تخریب می شود که این خود باعث ایجاد طیف گسترده ای از علائم مثل از دست رفتن کنترل عضلات و اختلالات بینائی می شود.
    این بیماری در زنان شایعتر از مردان بوده و همچنین در نقاطی از دنیا مثل اروپای شمالی، آمریکا و کانادا نیز از شیوع بالاتری برخوردار است. همچنین افرادی که در خانواده خود بیمار مبتلابه MS دارند، ریسک بالاتری برای ابتلابه این بیماری نسبت به سایر افراد دارند.    
    علت بروز ام اس
    تاکنون دلیل پیدایش این بیماری مشخص نشده است ولی به نظر می رسد که بروز این بیماری ارتباطی با پاسخهای خود ایمنی داشته باشد. چیزهائی مثل یک ویروس ممکن است باعث تحریک سیستم ایمنی شده و بدن را وادار به تولید پادتنهائی کند که به اشتباه به عناصر خودی بدن حمله می کنند، در بیماری MS این پادتنها به میلین (Myelin) که پوشش اعصاب است، حمله کرده و آنها را نابود می کنند. میلین باعث می شود که پیامهای عصبی به سرعت در طول عصب منتقل شود. حال اگر این ماده تخریب شود بر روی عصب نقاطی بدون میلین به نام پلاک بوجود می آید و با گسترش این پلاکها انتقال پیام عصبی در طول عصب کند شده یا با مشکل مواجه می شود که خود باعث بروز علائم بیماری MS می شود.
    البته علاوه بر ویروس، محققان معتقدند که پاسخهای خود ایمنی (یعنی عملکرد دستگاه ایمنی علیه میزبان و نه یک عامل خارجی) می تواند در اثر عوامل محیطی یا ژنتیکی نیز اتفاق بیفتد.    
    علائم بیماری
    بیشتر بیماران در سنین 20 تا 40 سال متوجه علائم بیماری MS می شوند. نوع این علائم و چگونگی پیشرفت آنها نیز بستگی به محل پلاکها در دستگاه عصبی مرکزی بیمار دارد. آسیب میلین مربوط به اعصابی است که پیام عصبی را به ماهیچه ها می برند باعث ایجاد علائم حرکتی می شود ولی درگیری اعصابی که باعث انتقال حس می شوند، سبب اختلال حواس مربوطه می شود.
    علائم معمولابا خستگی غیرقابل توضیح و گنگ شروع می شود و بدنبال آن ضعف کلی بدن ایجاد می گردد البته این ضعف ممکن است فقط در یک پا یا یک دست رخ دهد. بعضی از بیماران دچار تاری دید و یا دید دوگانه (دو بینی) می شوند. همچنین علائمی مثل کرختی و سوزن سوزن شدن صورت، دستها و پاها، بدن، اختلال تعادل، لرز گیجی، اختلال در بلع یا اختلال در صحبت کردن، از بین رفتن کنترل مثانه هم مشاهده می شود.
    بیماران زیادی که مبتلابه MS می باشند، دچار درد مزمن هم هستند و گروه کمی از این بیماران دردهای حاد را نیز تجربه می کنند که این دردهای حاد، ناگهانی و شدید بوده و اغلب در صورت یا ناحیه کمر ایجاد می شوند.
    روند بیماری MS کلاغیرقابل پیش بینی است. این بیماری دارای مرحله علامتدار و فعال و مرحله نهفته است. بعضی از بیماران پس از مرحله علامتدار و فعال بیماری وارد یک مرحله نهفته طولانی می شوند که در آن علائم بسیار خفیف است ولی بعضی دیگر با وارد شدن در هر مرحله فعال، طول مدت مرحله نهفته آنها کوتاهتر و کوتاهتر می شود یا کلاوارد مرحله نهفته نمی شوند. این بیماران که فاز نهفته کوتاهی دارند، به احتمال بیشتری دچار ناتوانی های دائمی مثل فلج می شوند.
    گرما و استرس هم می توانند باعث بدتر شدن علائم بیماری شوند. بسیاری از بیماران مبتلابه MS افسرده هم می شوند گرچه محققان مطمئن نیستند که آیا افسردگی از علائم این بیماری است و یا فقط پاسخی به یک بیماری مزمن به شمار می رود. بیماری MS بطور کلی تاثیری بر روی طول عمر بیمار ندارد.    
    تشخیص بیماری
    پزشکان موقعی به MS مشکوک می شوند که بیمار نسبتاً جوان با علائم حرکتی یا حسی که مرتباً حالت فعال و سپس خفته بخود می گیرد مواجه شوند. پزشکان مانند هر بیماری دیگری باید یک تاریخچه پزشکی دقیق را در کنار معاینه فیزیکی فرد قرار داده تا بتوانند به تشخیص MS نزدیک شوند. البته برای رسیدن به یک تشخیص قطعی باید مجموعه ای از تستها را برای کنار گذاشتن سایر بیماریهای مشابه انجام داد. بهترین وسیله برای نشان دادن نقاطی از دستگاه عصبی مرکزی (مغز و نخاع) که میلین در آنها از بین رفته است و پلاک ایجاد شده MRI است.
    پزشک همچنین ممکن است «آزمایشات پتانسیل برانگیخته» را که می توان روی اعصاب و حواس مختلف مثل بینائی، شنوایی،... انجام داد، درخواست کند. در این آزمایشات این اعصاب تحریک شده و سرعت انتقال پیام الکتریکی از آنها اندازه گیری می شود. بیماران مبتلابه MS پاسخ کندتر و آهسته تری نسبت به تحریک اعصاب از خود نشان می دهند. پزشک همچنین ممکن است آزمایش بررسی مایع مغزی- نخاعی (که از طریق کمر این مایع گرفته می شود و بر روی آن آزمایشاتی انجام می گیرد) را درخواست نماید. مایع مغزی- نخاعی در افراد مبتلابه MS حاوی سطوح بالای پروتئین و گلبولهای سفید بالاتر از حد معمول است.    
    درمان بیماری
    هنوز درمان قطعی برای MS پیدا نشده است. امروزه ترکیب درمان داروئی و درمان فیزیکی برای کاهش علائم یا حتی به مرحله نهفته بردن بیماری توصیه می شود. درمان بیماری MS توسط یک تیم شامل متخصص مغز و اعصاب و متخصص درمان فیزیکی انجام می گیرد. استفاده از داروهای استروئیدی مثل متیل پردنیزون و پردنیزون برای تخفیف علائم بیماری مفید است. البته اگر در یک دوره کوتاه مدت مصرف شوند. استروئیدها همچنین می توانند بهبود اشکالات بینائی در این بیماران کمک کنند.
    سایر داروها مثل «بتااینترفرون» و «گلاتیامر» هم می توانند تعداد حمله های حاد بیماری را کاهش دهند. داروهای اخیر که تزریقی هستند باعث جلوگیری از حمله سیستم ایمنی به پوشش اعصاب میلین می شوند. سایر داروها هم ممکن است برای رفع علائم همراه بیماری مثل افسردگی، مشکلات ادراری و یا اسپاسم عضلات مورد استفاده قرار گیرند. اسپاسم عضلات بخوبی به تزریق «سم بوتولینوم» پاسخ می دهد که با رفع اسپاسم، درد ناشی از آن نیز برطرف می شود.
    بیماران با مشکلات شدید مثانه ممکن است برای تخلیه ادرار خود به نصب لوله ادراری نیاز پیدا کنند. درمانهای فیزیکی و شغلی نیز به بیمار کمک می کند که محدوده حرکات خود، قدرت عضلات و انعطاف پذیری آنها را حفظ کنند و همچنین تکنیک هائی را برای جبران اختلال هماهنگی بین حرکات در تعادل را بیاموزند تا بتوانند علیرغم ناتوانائی هائی که دچار آن شده اند، کارکرد خود را حفظ کرده و به شغل خود ادامه دهند. برای رفع خستگی نیز علاوه بر بعضی از داروها، تنظیم روش زندگی خود برای قرار دادن دوره های مکرری از زمان برای استراحت و تجدید قوامیتواندمفیدباشد.  
    چند نکته مهم
    هنوز محققان راهی را که بتوان از ابتلابه MS جلوگیری کرد، پیدا نکرده-اند. اگر فردی تشخیص MS روی او گذاشته شد، در قدم اول و مهمترین مورد حمایت خوب خانواده، دوستان و اعضای تیم درمانی از وی می-باشد تا او خود را تنها احساس نکند. البته نکاتی را هم خود بیمار مبتلابه MS باید رعایت کند از جمله استفاده از یک روش صحیح و سالم برای زندگی، مصرف منظم داروهای تجویز شده، برنامه منظم برای فعالیت فیزیکی و ورزش، داشتن استراحت به میزان کافی که می تواند فرد را به وضعیت بهتری از سلامت هدایت کند.
    همچنین کاهش سطوح استرس بیمار می تواند در کاهش علائم بیماری موثر باشد. همچنین اجتناب از فعالیت زیاد در محیط های آزاد خصوصا در هوای زیاد گرم که می تواند باعث تشدید بیماری شود، لازم است. حمام سونا، دوش آب گرم همگی می توانند باعث بدتر شدن علائم ام اس شوند.  
    نوار مغز چیست؟
    نوار مغز یا ثبت فعالیت الکترونیکی مغز و بررسی الگوی امواج مغزی می تواند برای ارزیابی کارکرد مغز در بعضی از بیماریها مورد استفاده قرار گیرد. الکترودهای فلزی بر روی نقاط متفاوت پوست سرقرار گرفته و امواج مغزی را دریافت می کنند یک ماشین پلی گراف (چندثبتی) کار ثبت امواج را برروی کاغذ انجام می دهد و البته در بعضی موارد اطلاعات به یک کامپیوتر منتقل شده بر روی صفحه نمایشگر نشان داده می شود.
    به طور متوسط انجام یک نوار مغز حدود 45 دقیقه طول می کشد (بین 90-30دقیقه) امروزه انواعی از دستگاه های ثبت نوار مغز تولید شده است که بیمار به راحتی می تواند به اطراف حرکت کرده و فعالیت های عادی روزانه خود را انجام دهد در حالی که دستگاه مشغول ضبط امواج مغزی است.
    نوار مغز برای ارزیابی بیماران مبتلابه تشنج، گیجی و کاهش سطح هوشیاری، ضربه سر و دیگر شرایطی که ممکن است، به علت اختلال در کارکرد مغز ایجاد شوند، درخواست می شوند. همچنین این وسیله برای کمک به تشخیص بعضی از بیماری های مغزی که باعث بدتر شدن کارکرد روانی فرد (مثل فراموشی یا نسیان) و یا اختلال کارکرد مغزی می شوند مفید است. همچنین گاهی در بیماری های کلیوی یا کبدی شدید نیز که باعث اختلال کارکرد مغزی (آنسفالوپاتی) می شوند، می توان از این وسیله استفاده کرد.
    آمادگی و شرایط لازم برای انجام نوار مغز:
    در بسیاری از موارد برای انجام نوار مغز هیچ گونه آمادگی نیاز نیست. ولی گاهی برای انجام EEG (نوار مغز) پزشک توصیه می-کند که فرد خود را محدود کرده و در شرایط کم خوابی برای انجام تست مراجعه کند. این حالت که بیشتر در مبتلایان به بیماری صرع و گاهی در سایر اختلالات توصیه می شود، باعث می گردد که اختلال به طور واضح تری در نوار مغزی خود را نشان دهد.
    فرد در حالی که نشسته و یا بر روی تخت خوابیده است، تکنسین الکترودهای کوچکی را به سر او وصل می-کند. گرچه برای انجام این تست نیازی نیست سر تراشیده شود ولی باید سر کاملاتمیز بوده و محلی که الکترود قرار می-گیرد باید از هرگونه چربی اضافه پاک باشد. ممکن است از ژل مخصوص در محل اتصال، الکترود استفاده شود تا امواج مغزی به راحتی بتوانند توسط آنها دریافت شوند.
    پس از دریافت امواج توسط الکترودها آنها به ماشین پلی گراف فرستاده شده و بر روی کاغذ ثبت می شوند. در هنگام انجام نوار مغز تکنسین ممکن است از شما بخواهد چشم های خود را باز یا بسته کنید و یا اینکه به سرعت نفس بکشید و یا تنفس عمیق انجام دهید. گاهی فرد در مقابل نور درخشان و چشمک زن قرار می گیرد. در موارد خاص نیز انجام نوار مغز حتی پس از به خواب رفتن بیمار ادامه می یابد.
    این آزمایش، کاملاایمن بوده و فقط گاهی در افراد مبتلابه صرع در اثر تحریک مغز (مثلادر اثر نور درخشان و چشمک زن و یا تنفس های عمیق و سریع) می تواند باعث تشنج شود