نکاتی درباره رشد جمعیت در ایران

    راهکارهای افزایش جمعیت لزوما متمرکز بر افزایش باروری نیست چرا که ممکن است شمار زیادی از متولد شدگان در دوره یی را به واسطه جنگ، بیماری های واگیردار، حوادث طبیعی مثل زلزله و غیره از دست بدهیم و باز دچار کمبود جمعیت شویم. به علاوه راهکارهایی را که بسیاری از کشورهای توسعه یافته برای افزایش جمعیت در پیش گرفته اند (مانند مهاجر پذیری از خارج) را نیز به عنوان مدل های افزایش جمعیت در تجربه های خارجی در اختیار داریم. در این حال به نظر می رسد یکی از اساسی ترین و پایه یی ترین اقدامات جمعیتی برای جبران کمبودهای جمعیتی در آینده با شرط حفظ عقلانیت در نرخ رشد جمعیت، تمرکز بر فربه سازی، توانمند سازی و ارتقای کیفی جمعیت در قالب «مراقبت های جمعیتی» است. باید توجه داشت که رشد عقلانی جمعیت ضرورتا با توسعه شاخص های جمعیتی و ارتقای سلامت اجتماعی در ارتباط مستقیم قرار دارد. برای دستیابی به رشد طبیعی جمعیت از طریق احیای مراقبت های جمعیتی لازم است یک سلسله اقداماتی در دستور کار قرار گیرد. این اقدامات در مجموع موجب افزایش شمار جمعیت، حفظ شمار جمعیت و جلوگیری از ریزش غیرطبیعی آن و به علاوه توانمندتر شدن جمعیت در دستیابی به رشد طبیعی خواهد شد از جمله بالابردن سطح امید به زندگی (افزایش درازی عمر احتمالی)، مقابله بیش از پیش با مرگ و میر نوزادان، مقابله با بیماری های لاعلاج و کشنده (مانند، سرطان، ایدز، بیماری های قلب و عروق و...)، مقابله با بیماری هایی در زنان که به عنوان مانعی برای فرزندآوری و مراقبت از فرزند محسوب می شوند (مانند بیماری پوکی استخوان، کمبود آهن، بیماری های رحم، بیماری ام اس و...)، مقابله با مرگ و میر ناشی از حوادث طبیعی از جمله زلزله و سیل (از طریق آموزش، اطلاع رسانی، تجهیز و مقاوم سازی مساکن و...)، مقابله با مرگ و میر ناشی از حوادث مصنوعی به ویژه حوادث رانندگی که بر اساس آمار حدودا هر 24 دقیقه یک نفر در کشور بر اثر آن کشته می شود، مقابله و مبارزه با مواد مخدر به عنوان عامل مرگ و میر گسترده خاصه در بین جوانان و مانعی برای تشکیل و دوام خانواده، رفع زمینه های قتل و خودکشی در ایران و کنترل رشد این دو پدیده، مقابله با زمینه های جوانمرگی، مقابله با پدیده های مرگبار مانند امواج پارازیتی کشنده و حتی مقطوع کننده نسل و عاملی در سقط جنین، ریزگردهای آلوده و نفسگیر، آلودگی های آب و هوا و محیط زیست، زمینه سازی برای میل به ماندن در ایران به جای مهاجرت به خارج، کمک به فرزندآوری خانواده هایی که به دلایلی در فرزندآوری ناتوانند و همواره و بالفعل در جست وجوی فرزند هستند. در این ارتباط حتی سیاست هایی از جمله کاستن از شمار زندانیان است. البته واضح است که دستیابی به توفیقاتی در ارتباط با هر یک از موارد پیش گفته نیازمند برنامه ریزی و تغییر در سیاست ها و رویکردهای سیاسی و غیره است که با وضع موجود که سرشار از مسائل و آسیب های اجتماعی است فاصله دارد.1- نوسانات جمعیتی و بروز روندهای ناپایدار جمعیتی به ویژه در «فرزندآوری» برنامه ریزی های اقتصادی – اجتماعی را تحت تاثیر قرار داده و موجب توسعه ناموزون می شود و چالش های ناتمام اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را بر دولت ها و مردم تحمیل می کند، چنان که نوسانات جمعیتی ای که 30 سال پیش بروز کرده، به مساله جمعیتی حال و پیر شدن جمعیت در آینده تبدیل شده و از منظری لزوم جهش دوباره جمعیت را به عنوان گزینه یی قابل بررسی ساخته است. تصور این امر ساده است که اگر برای جبران نیروی انسانی و جمعیت فعال در هر 30 سال ناچار به تشویق فرزندآوری و ایجاد جهش جمعیتی باشیم، خود را با دغدغه های پایان ناپذیر جمعیتی و نیازهای جمعیتی نامتوازن مواجه ساخته ایم. تمایلات باروری و فرزندآوری تابع شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است و نیز از سبک زندگی و صرفه های فرزندآوری تبعیت می کند. از سویی با وجود مسائل اقتصادی-اجتماعی (مانند بیکاری و مشکلات مربوط به مسکن و فروریختن اعتماد اجتماعی و غیره) و با وجود هزینه های فراتر از توان بسیاری از خانواده ها برای فرزندآوری و همین طور نابسامانی ها و آسیب های اجتماعی فراگیر در جامعه و از سوی دیگر گرایش خانواده ها به عقلانیت در فرزندآوری و توجه به نیازهای آموزشی، بهداشتی در خانواده ها، تمایل به فرزندآوری کاهش یافته و افزایش طبیعی جمعیت وابسته به رفع موانع عینی و ذهنی فرزندآوری در جامعه است. 2- بالابودن آمار طلاق و نگرانی همسران جوان در سال های اولیه ازدواج از احتمال طلاق، میل به فرزندآوری را کاسته و حتی در صورت استحکام یافتن تدریجی خانواده، به تدریج از توان باروری همسران کاسته می شود. بنابراین رواج پدیده طلاق به خودی خود نقش بسیار حیاتی در کاهش فرزندآوری در جامعه ما داشته است. به علاوه بررسی و مداقه در علل سقط جنین در ایران می تواند گویای موانع و زمینه های محدود کننده فرزندآوری باشد. منظور اینکه برخی مسائل و آسیب های اجتماعی روند طبیعی فرزندآوری را دچار افت کرده که رفع این مسائل و آسیب ها موجب بروز خیزش طبیعی جمعیت خواهد شد. 3- سیاست های تشویقی مقطعی و حمایت های نامتناسب و هیجانی از فرزندآوری، خانواده های فرزند آورده را با چالش های تربیتی، اقتصادی و... مواجه می سازد و در مجموع از کیفیت جمعیت خواهد کاست. از این رو تشویق جوانان برای ازدواج مقدم بر سیاست تشویق فرزندآوری است چرا که افزایش رقم ازدواج ها و تلاش برای کاهش نسبی سن ازدواج در کنار برنامه های تنظیم خانواده (که معنای آن لزوما مترادف با تحدید موالید نیست) به رشد طبیعی جمعیت کمک خواهد کرد. البته افزایش رقم ازدواج و کاستن از سن ازدواج نیازمند رفع موانع متعدد ازدواج از جمله ایجاد مشاغل و مساکن پایدار، مهار گرانی و تورم، افزایش سرمایه های اجتماعی، کاهش هزینه های ازدواج و... است. 4- با حذف برنامه های تنظیم خانواده، و خروج عقلانیت از باروری، آمار سقط جنین، مرگ و میر مادران، بیماری های زنان و حتی بیماری های مقاربتی و ایدز و... افزایش خواهد یافت و در پی آن، کیفیت جمعیت نیز نزول خواهد کرد. لازم به یادآوری است که هر چند در برنامه تنظیم خانواده در ایران سیاست تحدید موالید نیز جاری است، اما تنظیم خانواده مقوله یی فراتر از تحدید موالید است، و هدف آن، ایجاد نظم و عقلانیت در فرزندآوری و جلوگیری از به وجود آمدن فرزند ناخواسته است. بنابراین تلاش برای حذف برنامه تنظیم خانواده، مترادف با هرج و مرج جمعیتی و گسترش پدیده کودکان کار و خیابان و بروز چالش های متعدد اجتماعی و فرهنگی در جامعه است. نتیجه اینکه مساله اصلی و نگران کننده جمعیتی ایران، خروج جمعیت از روند طبیعی رشد و بروز پیامدهای آن در آینده است.
 منبع: روزنامه اعتماد، ش2532 تاریخ 9/8/91، ص7نویسنده: سعید خراط ها، جامعه شناس