ام اس، عوامل، نشانه ها، درمان

ام اس ازجمله بیماری هایی است که در سال های اخیر توجه زیادی به آن می شود و موجب نگرانی کاذبی در مردم و بخصوص خانم های جوان شده است. یکی از عواملی که این بیماری را از سایر بیماری ها جدا می کند گروه هدف آن است. چراکه جوانان، خانم ها، افراد با سطح اجتماعی و اقتصادی و حتی بهداشتی بالاتر احتمال بیشتری برای مبتلاشدن به ام اس دارند. همچنین داشتن رنگ پوست، مو و چشم روشن کمی خطر ابتلارا بیشتر می کند.
    یعنی این بیماری افراد را در اوج زندگی و بهره وری گرفتار می سازد. عامل دیگری که مساله ام اس را پیچیده می کند علائم بالینی آن است که بسیار متنوع محسوب می شود. اگرچه تشخیص ام اس برای یک متخصص مغز و اعصاب ساده است، ولی توضیح دادن علائم بیماری برای عموم قدری پیچیدگی دارد، مثلامی گوییم یکی از علائم ام اس تاری دید یا سوزش دست و پاست، ولی این موارد در بسیاری از بیماری های دیگر و حتی در افراد سالم هم به وفور وجود دارد.
    بافت مغز انسان از تعدادی سلول عصبی تشکیل شده است که توسط رشته های عصبی تصمیمات و دستوراتشان را به تمام بدن ارسال می کنند. این رشته ها پیام های حسی را از پوست و چشم به سلول های عصبی مغز می رساند. این پیام ها از نوع الکتریسیته اند، مثلابرای آن که پای شخص حرکت کند یک گروه از سلول های مغزی فعال شده و پیام الکتریکی ایجاد می کند که توسط رشته های عصبی به پا رسیده و موجب حرکت می شود یا برعکس وقتی یک سوزن به پوست بخورد گیرنده های پوستی یک پیام الکتریکی می سازد که توسط رشته های عصبی حسی به هسته های مربوط به حس در مغز می رسد و ما آن پیام را به صورت سوزش و درد درک می کنیم. تحریک نوری هم به همین ترتیب وقتی به سلول های حساس چشم برخورد می کند یک پیام الکتریکی می سازد که از چشم و از طریق اعصاب به مغز می رسد و ما آن نور را درک می کنیم.
    برای آن که پیام های الکتریکی به مقصد صحیح برسد و با همدیگر اتصال پیدا نکند باید اطراف این رشته ها عایق باشد. نقش عایق سازی اطراف رشته های عصبی با نوعی چربی است که عمده وزن مغز را می سازد و ماده سفید مغزی نام دارد. اگر این چربی ها خراب شود جریان الکتریکی کند شده یا اصلااز عصب عبور نکرده و همچنین با رشته های اطراف اتصال پیدا خواهد کرد. سرعت جریان الکتریکی در رشته ای که چربی نداشته باشد، بسیار کند است.
    در بیماری ام اس سلول های دفاعی بدن که وظیفه مقابله با باکتری ها و ویروس های مهاجم را دارد دچار اشتباه شده و به بافت چربی مغز و نخاع حمله می کند و این چربی ها را به صورت نواحی بیضی شکل کوچکی از بین می برد. این نواحی اصطلاحا پلاک نامیده می شود. البته این چربی ها به طور قابل توجهی بعدا ترمیم می شود، ولی تا ترمیم این نواحی علائم بالینی باقی می ماند. مثلااگر یک پلاک در مسیر حرکتی ایجاد شود موجب ضعف می شود یا اگر در مسیر حسی به وجود آید موجب اختلال حس در ناحیه مربوط می شود.
    این که چرا سلول های دفاعی بدن دچار اشتباه می شود دلایل متنوعی دارد. مثلادر برخی موارد ویروس های معمولی وارد بدن می شود و طبق معمول سیستم ایمنی آنها را شناسایی کرده و از بین می برد. در این جریان خاطره ویروس در سیستم ایمنی باقی می ماند. اگر این ویروس ها مشابهت ساختمانی با چربی مغز داشته باشد ممکن است سال ها بعد سلول ها دفاعی بدن به چربی سالم مغز حمله کند.
        چه عواملی در ایجاد ام اس نقش دارند؟
    1 ـ عوامل محیطی شناخته شده مانند ویروس ها باعث ایجاد پاسخ ایمنی در بدن فرد می شود.
    2 ـ استعداد ژنتیکی، برای آن که فردی به ام اس مبتلاشود یک استعداد درونی نیز لازم است. به همین دلیل است که همه افرادی که با ویروس ها مواجه می شوند دچار ام اس نمی شوند.
    3 ـ عوامل محیطی ناشناخته، مثل ناحیه جغرافیایی. می دانیم این بیماری در برخی نواحی جغرافیایی بیشتر وجود دارد، ولی علتش نامشخص است.
        آیا می توان از ابتلابه ام اس پیشگیری کرد؟
    بیشتر عوامل مستعدکننده به بیماری قابل تغییر نیست. مثلاسن، جنس، ژنتیک و ناحیه جغرافیایی بسادگی قابل تغییر نیست. از ویروس ها هم نمی توان فرار کرد چراکه اکثر ویروس هایی که می تواند موجب ام اس شود همین ویروس های سرماخوردگی ساده اند. جالب است بدانید علت آن که افراد با سطح بهداشتی بالاتر احتمال بیشتری برای ابتلابه ام اس دارند این است که هر چه سن انسان در هنگام مواجهه با ویروس بیشتر باشد پاسخ ایمنی شدیدتر خواهد بود و احتمال اشتباه سیستم ایمنی هم بیشتر می شود. مثلاوقتی یک کودک سرخک بگیرد. مساله با یک تب و کمی بثورات جلدی خاتمه می یابد، ولی اگر مواجهه با این ویروس در بزرگسالی رخ دهد یک بیماری سرخک شدید و تمام عیار بروز می کند.
    تنها عامل محیطی که در ایجاد ام اس نقش دارد و می توان از آن اجتناب کرد سیگار است.
        علائم بیماری ام اس چیست؟
    مهم ترین قسمت بحث ما همین است که چه علائمی را باید به حساب ام اس بگذاریم. چگونگی علائم بالینی زیر بایستی با دقت زیاد مورد توجه قرار گیرد تا نگرانی بی مورد ایجاد نشود.
        علائم حسی
    شایع ترین علامت شروع ام اس علائم حسی است که شامل از دست دادن حس یک ناحیه بدن، احساس سوزن سوزن شدن، احساس سوزش و گزگز و احساس داغ شدن نواحی مختلف بدن است. از دست دادن حس معمولادر انتهای دست ها و پاها است. یعنی همان نواحی که دستکش و جوراب آنها را می پوشاند. (لفظ دستکش و جوراب یک اصطلاح است برای آن که بدانیم در مورد کدام نواحی صحبت می کنیم نه این که دستکش و جوراب مسئول چنین علامتی شود!) یک فرم دیگر از دست دادن حس به این صورت است که یک نیمه بدن دچار بی حسی شود. در این موارد بیمار می گوید هنگام استحمام یک طرف بدنم سردی و گرمی آب را تشخیص نمی دهد.
    نکته بسیار مهم آن است که تمامی علائم ام اس به طور تدریجی طی چند ساعت به وجود آمده و معمولاچند روز باقی می ماند اگر بخواهیم علامتی را به ام اس نسبت دهیم باید حداقل 24 ساعت طول بکشد. پس یک بی حسی چند دقیقه ای علامت ام اس نیست.
    بجز بی حسی که به معنای از دست دادن حس است، علائم حسی دیگری نیز شایع است از جمله احساس خواب رفتگی و سوزن سوزن شدن اندام ها، که این هم معمولادر انتهای اندام ها و به همان فرم «دستکش و جوراب» است.
    این گونه احساس های غیرطبیعی را اصطلاحا «پارستزی» می نامیم. از هر چند صد نفری که پارستزی انتهای اندام ها را دارند فقط یکی مبتلابه ام اس است. پارستزی انتهای اندام ها معمولاعلل دیگری دارد که با وجود اهمیت زیادی که دارد ام اس نیست. مثلااختلالات ستون فقرات گردنی و کمری می تواند پارستزی بدهد. یا سندرم تونل کارپ که به علت گیر افتادن عصب در ناحیه مچ دست است هم پارستزی می دهد که ربطی به ام اس ندارد. پس سوزش انتهای دست و پا گرچه باید بدون تلف کردن وقت تشخیص داده شده و به طور جدی درمان شود، ولی فقط تعداد بسیار کمی از آنها به علت بیماری ام اس است.
    ما برای تشخص ام اس پس از معاینات دقیق بالینی از برخی دستگاه ها استفاده می کنیم. تصویربرداری از مغز و نوارهای مختلفی که از چشم و اندام ها گرفته می شود، روش های خوبی برای تشخیص این بیماری است.
    
    سه گروه اصلی درمان برای ام اس وجود دارد.
    درمان حمله حاد : حمله حاد به آن معنی است که متوجه شویم پلاک جدیدی در مغز و نخاع شخص ایجاد شده است. در این حالت پنج روز بستری در بیمارستان و تجویز داروها لازم است.
    درمان های پیشگیری کننده: پس از اتمام دوره پنج روزه درمان حمله حاد، داروهایی برای بیمار تجویز می شود که احتمال حملات بعدی را کم می کند.
    درمان های علامتی: این داروها برای بهبود خستگی، اختلالات مثانه، کنترل سوزش و درد اندام ها و غیره به کار می روند.
        سیر بیماری و عاقبت کار مبتلایان به ام اس چگونه است؟
    بیماری ام اس معمولاموجب مرگ نمی شود و فقط حدود 12 درصد بیماران مبتلابه ام اس به دلیل خود بیماری ام اس فوت می کنند و در اکثر موارد این بیماری شخص را تا زمان مرگ همراهی می کند.
    برخی مبتلایان به ام اس هیچ گاه در طول حیات دچار علائم ام اس نمی شوند و گاهی اوقات پلاک های ام اس به طور اتفاقی در MRI که به علت دیگری انجام شده پیدا می شود.
    گروهی از بیماران فقط یک بار در زندگی علامت دار می شوند و پس از بهبود آن علامت دیگر هیچ گاه تکرار حمله را تجربه نمی کنند.
    ولی اکثر موارد این بیماری به فرم «عود یابنده ـ بهبود یابنده» است، یعنی هرچند ماه دچار یک حمله جدید می شوند و سپس با بهبود کامل یا نسبی آن علامت، چند ماه بعد مجددا دچار حمله می شوند و همین روال تا آخر عمر ادامه می یابد.
    نکته ای که چهره ترسناکی را برای این بیماری ترسیم نموده آن است که فقط مبتلایان به فرم شدید ام اس در جامعه شناخته می شوند و انواع خفیف آن از انظار عمومی مخفی می مانند، یعنی ممکن است از دوستان و فامیل هایتان، کسانی دچار ام اس باشند، ولی شما از بیماری آنان خبر نداشته باشید، چون لزومی ندارد که بیمار، بیماری خود را به همه اعلام کند. به همین دلیل است که بسیاری از افراد نام ام اس را مساوی فردی روی ویلچر می دانند.
    بیماری ام اس معمولادر خانم های جوانی که شروع بیماری شان با مشکل حسی یا بینایی باشد، سیر آهسته و خفیف دارد.
          روزنامه جام جم، شماره 3606 به تاریخ 25/10/91، صفحه 10 (پرونده) 
نویسنده: دکتر مهدی وحید دستجردی**متخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات