اطمینان و تسهیل در درمان

عطارباشی مجرب نگاهی به گیاهان دارویی و فعالیت عطاری ها

توسعه عطاری های گیاهی به واقع امر گسترش طبابت سنتی و درمانی از طریق گیاهان دارویی است. در این حالت، معمولاآن معاینات گاه گوناگون و لازم از شخص دارای مشکل جسمی و روحی صورت نمی گیرد. پس در چنین وضعی، عطارباشی باید صلاحیت علمی- تجربی جامع داشته باشد تا در امر درمان مراجعه کننده موفق باشد.
    این که گفته شده و یا روال بر آن است که فرد نیازمند به درمان، شفاهی از ناراحتی اش بگوید، طرف فروشنده بر مبنای آن، داروی گیاهی بدهد، اقدام خیلی ظریفی است. مورد دیگر در همین ارتباط، عطاری های سال های دور، بیشترشان پیر شده تجارت کارشان بوده اند. دانش تجربه و برخی علم داشته و اهل مطالعه بوده اند. حال بیشتر دست اندرکاران این حرفه جوان هستند که شاید اطلاع شان و تجربه شان کامل و عمیق نباشد. طب سنتی ریشه در زندگی و تاثیرباورانه در اکثر مردم دیروز و امروز دارد. لیکن امروزه روز در کشور دانشگاه و دانشکده طب سنتی وجود دارد. به نظر می رسد برای اطمینان بیشتر و عمیق تر مردم مستقبل از درمان گیاهان دارویی، بهتر است اشتغال به این شغل شرط آموزش دوره ای جدی تر شود. بخش پایانی گزارش پیش روی مان است: 
    شیوه های دادن دارو به مصرف کننده
ازدیاد عطاری گیاهان دارویی به دلیل استقبال مردم است و «یونسکو» طب سنتی را کنار داروهای شیمیایی قرار داده است.
    این را «پویانا» مدیر یک مرکز گیاهان دارویی می گوید. سوال می کنم مبنای تشخیص و ارائه دارو به مصرف کننده چیست، چنین می گوید: «معمولاپیشنهاد دارو و شیوه هایی مثل تعیین مزاج، خلط سینه و... و اطلاعات موروثی که از پدر به فرزند رسیده است، دارد. داروفروشان اکثرا این گونه اقدام به دادن دارو می کنند. اما در حال حاضر دانشکده طب سنتی ایجاد شده است. علاقه مندان به شغل عطاری، در آنجا دوره تحصیلی می گذرانند و بعد وارد مقوله عرضه گیاهان دارویی می شوند و از طرف دیگر بعضا با مطالعات متون قدیمی وارد این حرفه می شوند.»
        طب سنتی مادر طب نوین
    وی در ادامه می گوید: «لازم به ذکر است که بدانیم طب سنتی مادر طب نوین است، پس چه خوب است که فرزند احترام والدین را داشته باشد. براساس اسناد تحقیقی، قدمت این گیاهان حدود 7-5هزار سال است اما در ایران سابقه گیاهان دارویی بین 5-3 هزار سال تخمین زده شده است.»
    اظهار این مدیر فروشنده گیاهان دارویی، با این پیش گفت کلمه «کاشکی» ادامه می یابد: «دستورالعمل خاصی راجع به توزیع گیاهان دارویی باشد نه بدین گونه که عرقیات و داروهای گیاهی در داروخانه های شیمیایی (رسمی) و ادویه گیاهی در سوپر مارکت ها عرضه شوند و باز کاش اگر مشکلی از گیاهان دارویی بود به اتحادیه صنف گیاهان دارویی (صنف عطار و سقط فروش) رجوع شود.»
    ادامه گفتار نظر «پویانا» پیرامون وضع و حال حرفه عطاری که اظهار می کند کلی است و نکته نظام مندی کردن توزیع گیاهان دارویی، اشاره به موضوع صادرات و حمایت و حاکی از آن است که ایران سالانه بین 100 تا 200 میلیون دلار گیاهان دارویی صادر می کند ولی صادرات سالانه چین حدود 4 میلیارد دلار است.
    او هم چنین در چند جای صحبتش خواستار حمایت های دولتی از جمله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از وضعیت شغلی عرضه کنندگان گیاهان دارویی است.»
        دکتر نیستم، عطار هستم
    درون عطاری خلوت از مراجعه کننده است. پیش از ظهر است. فروشنده، تلویزیون تماشا می کند. داخل می شوم. او از صندلی بلند می شود می آید پشت پیشخوان. موضوع گزارش را با این پرسش که عرضه دارو به مشتری بر چه اساس صورت می گیرد، مطرح می کنم.
    «خیرخواه» 15 سال سابقه کار در این شغل دارد ولی حدودا چهل ساله می نماید. فروشنده پاسخ سوالم را چنین می گوید: «شخص مراجعه کننده که دارو می خواهد پیشتر به دکتر (طب سنتی) رجوع کرده با نسخه مهر پزشکی می آید. ما بر طبق نسخه همراهش، گیاه دارویی به او می دهیم. اما بعضی مراجعه کنندگان شفاها می گویند مثلابرای درمان اعصاب دارو می خواهند. در آن حال با تجربه 15 سال کار، آنان را راهنمایی می کنم. می دانم فرضا عرق «بادرنجبوبه» یا عرق گل بهارنارنج برای تقویت قلب، اعصاب، ضد تشنج، رفع افسردگی و احساس آرامش است.» این توضیحات را با آوردن دو سه بطری مایعات دارویی از قفسه و تطبیق برچسب شان با آنچه که گفته بود، نشان می دهد. بعد هم اضافه می کند: «من دکتر نیستم، دارویی هم تجویز نمی کنم، عطار هستم.» مراجعه کننده برای تامین نیاز دارویی درمانی را راهنمایی می کنم و مبنای کار، نسخه طبیب سنتی است. از این عطارباشی می پرسم: عطار جدای از کسب جواز و تجربه لازم به تخصص و آموزش است؟ پاسخش این است: «برای افرادی که مبتدی هستند آموزشگاه بهداشت اصناف دایر است که طی یک دوره آموزشی چهل ساعته گواهینامه بهداشت عمومی می دهد. کسانی که نه کسب جواز و نه تجربه دارند و مغازه عطاری باز می کنند، اتحادیه مورد را پیگیری می کند تا آنان برای دریافت جواز قانونی کار، اقدام کنند.»
        داروی گیاهی کم اثرداروی رسمی اثر نامطلوب
    مبتلابه بیماری M.S است. آمده به عطاری داروی گیاهی بگیرد. از «همایونی» که شغل آزاد دارد نظرش را درباره گیاهان دارویی می پرسم. می گوید: «داروی گیاهی خوب است اما قدرت درمانی داروی رسمی داروخانه ای را ندارد اگر چه آن دارو در عین حال که چاره ساز است اثر نامطلوب دارد. به همین دلیل هر دو نوع دارو را مصرف می کنم.» سوال می کنم: به این صورت مصرف دارو خاصیت شان متضاد یکدیگر نمی شود، می گوید: یک سری از گیاهان دارویی و داروی تجویز پزشکی برای بیماری ام مصرف وتجربه کرده ام که مجموعا اثربخش بوده است.»    یک شهروند جوان به نام «نیما» به یک عطاری معروف آمده تا برای فرزند مبتلابه روماتیسم اش داروی گیاهی تهیه کند. وی می گوید: «برای بیماری روماتیسم از داروهای رسمی استفاده می کنیم چون تاثیرشان خوب بوده است ولی در عوض عوارض پس از مصرف دارو هم دارند. حالااز گیاهان دارویی نیز برای تسکین دهی آن، استفاده می کنیم.»
    پیشتر شنیده بودم جدول کاری فشرده جای خالی برای چند دقیقه گفت وگو برای این پزشک و پژوهشگر طب اسلامی- ایرانی نمی گذارد.
    ... دو سه امروز و فردا و بعد فلان ساعت که باز ممکن نمی شود.
    ... آن روز در سطح شهر با عطار و مردمانی دیگر درباره چند و چون شیوه های گرفتن گیاهان دارویی وعلت رویکرد مردم به این نوع درمان گفت وگو می کردم که این بار هم «امینی فر» از همکاران اداری تلفنی خبر از فرصت دکتر می دهد. بدون درنگ کار میدانی را جمع وجور کرده به محل مطب می رویم.
    سوالاتم، ارزیابی از تاثیر و طریقت اطمینان بخش عرضه و مصرف گیاهان دارویی است.
    «دکتر حسین روازاده» اما گفتار خود را نخست معطوف به نقلی تاریخی از وابسته بودن و لذت بردن انسان ها به چند مواد غذایی می کند. سپس فرآیندهای غذاهای غیرطبیعی و دستکاری شده ژنتیکی، موادی که برای تندرستی و روان مفید است و هشدار نسبت به قصد افرادی که از داروهای شیمیایی فایده می برند را مطرح می کند.
        مثلث غذایی طبیعی
    وی درباره ارتباط انسان و مواد غذایی چنین تعریف دارد: «در طول تاریخ، مردم ارتباط خود را به مراکز مواد غذایی طبیعی؛ گیاهی، معدنی و حیوانی حفظ کرده و از این بابت لذت می برند. برای مثال، کسانی که به عطاری ها مراجعه می کنند علاقه دارند در محیط عطاری ها بمانند. این به علت سازگاری محیط با ارزش های انسانی است، اما چنین چیزی را در داروخانه های شیمیایی مشاهده و یا احساس نمی کنیم بلکه به محض ورود به فکر خروج هستیم. از سوی دیگر ما با غذاهای طبیعی شدیدا موافقیم و با غیرطبیعی حتی دستکاری شده ژنتیکی (ارگانیک) مخالفیم. مثلامرغ مرکب از چند ژن متفاوت است یا فرضا پرتقال تامسون در جهان امروز به اثبات رسیده که دستکاری ژنتیکی یکی از عوامل مهم سرطان در جوامع بشری است.» به گفته این پزشک محقق موارد مذکور هیچ کدام شان طبیعی نبوده و برای تندرستی انسان اگرچه ارگانیگ هستند، مضر هستند.
وی در ادامه، درباره مورد سودجویان که پیشتر اشاره رفت، چنین اظهار می دارد: «حواس ما به این موضوع باشد و دقت کنیم کسانی به راحتی ما را با یک موضوع از قبل تهیه شده برای هدفی معین روبه رو نکنند. آنان کسانی هستند که سود و منافع از داروهای شیمیایی می برند. از سوی دیگر کسانی ناپخته و بی اطلاع از این علم طب گیاهان سنتی، نظر می دهند.»
        درمان از دیدگاه طب ایرانی- اسلامی
    او در بخش دیگری از صحبت خود می گوید: «در طب ایرانی- اسلامی، درمان به سه طریق مورد نیاز جامعه است: 1-درمان «بالاغذیه» (درمان با غذا) 2-درمان «بالادویه» (دارو) 3-درمان «یداوی» (درمان با دست) مثل جراحی. پس بیمار را با غذا، دوا و با دست درمان کنیم.» «روازاده» هم چنین ادامه می دهد: «موادی که برای درمان به کار گرفته می شود نیز سه نوع است: 1- گیاهی 2-حیوانی 3- معدنی. در نتیجه هر آنچه که بشر برای درمان وجودش مورد نیاز است قطعا مفید برای سلامتی جسم و روح و روان او نیز است.»
    لازم به ذکر است که در راستای علمی- تخصصی شدن امور درمان با گیاهان دارویی، طب سنتی ایرانی- اسلامی در معاونت وزارت بهداشت و دانشگاه و دانشکده تهران آموزش داده می شود.»
        این سوالات را برای چی می پرسید؟
    پیش از رفتن به سوی اتحادیه صنف عطار و سقط فروش تهران تماس می گیرم موضوع گزارش را برای آقای... یکی از کارمندان شرح می دهم. او موضوع را با رئیس اتحادیه در میان می گذارد و می گوید بیایید. می پرسم با عکاس بیایم، می گوید نه. حدود سی دقیقه در دفتر اتحادیه کنار «علیرضا رضایی قهرودی» رئیس اتحادیه صنف عطار و سقط فروش تهران هستم. توضیحاتی در پیرامون گزارش می دهم از جمله تعداد واحدهای صنفی، احتمالاچه تعداد مجوز و پروانه شغلی ندارند و نظارت بر واحدها. وی می پرسد این ها را برای چی می پرسید؟ جواب می دهم اطلاع رسانی به مردم. می گوید: «مردم تعداد و آمار را برای چی بدانند؟» می گویم: «اولادانسته شویم چه تعداد واحد فلان کسب در شهر است و هر صنفی آمار و ارقام دارد و اطلاع رسانی می کنند. بعد هم برای جامع شدن کارمان است. ضمنا حرفه مان پرسش و فرهنگ مداری و توسعه امور نیز است.»... لبخندی می زنم و پیش خود می گویم آمده ام با او مصاحبه کنم ولی او مصاحبه کننده شده است! لاجرم می گویم: پیشنهاد می کنم شما کمی وقت و فرصت بگذارید روزنامه ها را حتی گذرا مرور کنید. می گوید: «در سال های گذشته چند تا روزنامه می خواندم.» می گویم: حالاجواب چند سوال ساده ام را بدهید. بگویید دلیل استقبال برخی مردم از گیاهان دارویی به نظر شما چیست؟- «محدودیت صنفی نداریم.» نظارت چطور است؟ - «عملکرد فروشگاه های صنفی را رصد می کنیم. بازرسی در سطح شهر برای تخلف نداشتن پروانه کسب واحد و اجناس غیرمجاز انجام می شود. در صورت بودن تخلف، موضوع را پیگیر می شویم و برای اخذ پروانه راهنمایی می کنیم. چنانچه اقدام برای داشتن پروانه کسب نکنند واحد مربوط پلمب می شود.» به گفته او اکثر عطاری ها دارای جواز پروانه یا در حال اقدام آن هستند. می پرسم مردم اگر گلایه و شکایتی از نحوه کار فروشندگان گیاهان دارویی داشته باشند چه کار باید بکنند، می گوید: «اطلاع بدهند. عطاری ها کنترل می شوند که مورد اشکالی برای رضایت مردم، پیش نیاید. اتحادیه در این خصوص آمادگی دارد. شماره تلفن رسیدگی به نظرات مردم 55629875 است.»
    (در حاشیه: قسمتی از پاسخ ها را یک عضو اتحادیه اظهار کرده است.) 

نویسنده: حسن آقایی