گام اول بیمار: «ام آرآی»

ارایه خدمات پاراکلینیکی در ایران 9برابر استاندارد جهانی است

ساعت حدود 9 است اما برخلاف تصور، سالن انتظار هنوز میزبان بیمارانی است که یا مشغول گفت وگو با یکدیگرند یا چشم به صفحه تلویزیون دوخته اند و در سکوت، داستان سریالی را که برای چندمین بار در حال تکرار است، تماشا می کنند. زن به شانه مرد تکیه داده تا بتواند از یکی، دو پله بالابیاید. 53ساله است و بیش از سه سال درد زانو و کمر امانش را برای راه رفتن بریده است. می گوید: «پزشک معالجش تجویز کرده برای تشخیص علت بیماری اش ام آرآی (MRT) کمر و زانو بگیرد.» با این حال، شوهر چندان خوش بین نیست و می گوید: «از زمان شروع درد، بارها به پزشک مراجعه کرده و هر بار یک روش و دارو برای درمانش تجویز کرده اند. این دفعه پزشک معالج اولین تجویزش گرفتن ام آرآی است.» اما علی 27ساله برای چندمین بار است که برای گرفتن ام آرآی آمده است و می گوید که مبتلابه سرطان است و تقریبا هر شش ماه یک بار برای گرفتن ام آرآی مراجعه می کند تا پزشک معالجش بتواند پیشرفت درمانش را کنترل کند.
    میزان استفاده از خدمات پاراکلینیکی چون رادیولوژی، آزمایشگاه و ام آرآی به دلیل هزینه ای که برای بیمار و سازمان های بیمه گر دارد، از جمله موضوعات چالش برانگیز در حوزه بهداشت و درمان کشور طی چند سال گذشته است. عبدالرحمان رستمیان، روماتولوژیست و عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، معتقد است افزایش میزان استفاده از این نوع خدمات پاراکلینیکی درواقع به نوعی اتلاف و هدر دادن سرمایه های ملی است. رستمیان در گفت وگو با «شرق» با اشاره به بودجه کم و ناکافی دولت در حوزه بهداشت و درمان، می گوید که ریشه مشکلات این چنینی، نبود مدیریت و نظارت صحیح در حوزه سلامت است. طبق آمار اعلام شده، در حال حاضر مصرف دارو در کشور دو برابر حد استاندارد و استفاده از خدمات پاراکلینیکی به خصوص ام آرآی چیزی حدود هشت تا 9برابر استاندارد جهانی است؛ معنی این اطلاعات به قول رستمیان، چنین است: «یعنی اینکه وزارت بهداشت و درمان نظارت درستی بر هزینه بودجه در این بخش ندارد.»
    رستمیان با بیان اینکه آمار ارایه شده درخصوص افزایش استفاده از این نوع خدمات نتیجه تحقیقی است که در برخی بیمارستان ها اجرا شده است، می گوید: «اگر پزشکان با دانش و آگاهی، زمان بیشتری را برای ویزیت بیمار اختصاص دهند، به طور حتم شاهد کاهش آمار استفاده از خدمات پاراکلینیکی خواهیم بود.»
     ضعف دانش و آگاهی پزشکان نکته ای است که علی حکمت نیا، فوق تخصص رادیولوژی کودکان نیز به آن اشاره دارد و می گوید: «باید بپذیریم ضعف آموزش در دانشگاه ها و مراکز علمی کشور سبب شده تا جامعه به پزشکی که به کار طبابت مشغول است، اعتماد نداشته باشد و پزشک برای جلب اعتماد بیمار، بیش از استاندارد اقدام به انجام آزمایشات پاراکلینیکی کند. درواقع بیمار برای اطمینان از اینکه بیماری اش کنترل و درمان شده از پزشک می خواهد که برای او ام آر آی بنویسد و پزشک برای جلب اعتماد بیمار بدون هیچ مقاومتی به این خواسته پاسخ مثبت می دهد.»
    حکمت نیا پایین بودن سطح آگاهی جامعه نسبت به بهداشت و سلامت را یکی دیگر از دلایل افزایش آمار استفاده از خدمات پاراکلینیکی می داند و می گوید: «در حال حاضر، سطح اطلاعات جامعه درخصوص پیشگیری از بیماری های غیرواگیر بسیار اندک است. فرد مبتلابه سرطان زمانی به پزشک مراجعه می کند که بیماری در مراحل پیشرفته است زیرا علایم بیماری و عوامل بروز آن را نمی شناسد.» او با پذیرش این موضوع که در مواردی سود اقتصادی یا کم سوادی پزشک سبب افزایش مراجعات بیمار به مراکز پاراکلینیکی می شود، معتقد است که بر خلاف نظر بسیاری از مدیران و برنامه ریزان، تغییر الگوی بیماری در کشور سبب شده تا میزان استفاده از خدمات پاراکلینیکی در مقایسه با کشورهای اروپایی یا کشورهایی چون ترکیه و مالزی، چندین برابر حد استاندارد شود. حکمت نیا می گوید: «اگر آمار مبتلایان به سرطان و ام اس را بررسی کنید، متوجه خواهید شد که چرا آمار استفاده از ام آرآی در کشور بالاست. در انگلستان طی شش ماه دو تا سه نفر به دلیل ام اس به مراکز ام آرآی مراجعه می کنند اما در شهر اصفهان، در طول یک روز حداقل چهار یا پنج نفر از بیمارانی که به مراکز ام آر آی مراجعه می کنند، مبتلابه ام اس هستند.» پروسه درمان بیماری هایی چون سرطان و ام اس با بیماری ای چون کزاز و اسهال متفاوت است. پزشک برای اینکه بتواند روند بیماری را بررسی و مطابق آن درمان را ادامه دهد، نیازمند استفاده از خدمات پاراکلینیکی است. اما رستمیان با رد تغییر الگوی بیماری در کشور و تاثیر آن بر افزایش میزان استفاده از خدمات پاراکلینیکی، می گوید: «برای تشخیص بیماری های غیرواگیر مثل سرطان، بیماری های قلبی- عروقی و دیابت می توان غربالگری انجام داد و با شناسایی بیماری در مراحل اولیه، حجم استفاده از خدمات پاراکلینیکی را کاهش داد و هزینه ها را اثربخش کرد.» این ایده آلی است که به گفته حکمت نیا، همه پزشکان خواهان آن هستند اما برای تحقق آن و رساندن سطح خدمات پاراکلینیکی به استانداردهای اروپا، در گام نخست باید بستر و زیرساخت های آن فراهم شود. برخی مدافعان استفاده از امور پاراکلینیکی، مثل حکمت نیا، می گویند زمانی که آموزش جامعه ایران برای پیشگیری از بیمارهای غیرواگیر بسیار کم است و بیمار زمانی برای معالجه سرطان رحم یا سینه مراجعه می کند که سرطان به سایر اعضا «متاستاز» شده است، به راحتی نمی توان او را بدون خدمات پاراکلینیکی درمان کرد. این بیمار در خوش بینانه ترین حالت، هر شش ماه یک بار باید ام آرآی انجام دهد تا مراحل درمان بیماری اش بررسی شود. حکمت نیا با بیان اینکه «همه ما در به وجودآمدن وضعیت موجود نقش داریم»، می گوید: «اگر می خواهیم به استاندارد جهانی در حوزه بهداشت و سلامت برسیم، باید در همه بخش ها مطابق با استاندارد های جهانی حرکت کنیم. در انگلستان تمام هزینه های درمان رایگان است و در کشور ما 80درصد هزینه ها، از جیب مردم پرداخت می شود. به دلیل آموزش، شیوع بیماری های غیرواگیر در کشورهای توسعه یافته پایین است اما در ایران که آمار شیوع و بروز بسیاری از بیماری های غیرواگیر بالاتر از میانگین جهانی است، میزان استفاده از خدمات پاراکلینیکی در کشور هم بالاتر از استاندارد و بعضا غیرضروری است.»
    در هر حال، تا زمانی که عملااستفاده از خدمات درمانی بسیاری از مراکز بیمارستانی و بهداشتی پس از ساعت 16 یا روزهای تعطیل برای بیماران، به دلیل حضورنداشتن پزشک و پرسنل درمانی ممکن نباشد، باید شاهد حضور بیماران تا پاسی از شب در مراکز پاراکلینیکی بود؛ مراکزی که تعدادی از آنها به دلیل آمار بالای مراجعه کنندگان، به صورت شبانه روزی خدمات ارایه می دهند.                                                                  نویسنده: سمیه قنبری