ام.اس الزاماً بیماری خطرناکی نیست

محمدعلی صحراییان» نایب رییس انجمن ام اس ایران در گفت وگو با «شرق»:«ام اس» الزاما بیماری خطرناکی نیست


تاکنون دلیل خاصی برای بیماری ام اس مشخص نشده است. در حقیقت ام اس یک بیماری چندعاملی است که عوامل محیطی، ژنتیک و گاها ویروس ها می توانند در ابتلابه آن نقش آفرینی کنند. طی دودهه گذشته شیوع ام اس در ایران به مرحله هشدار رسیده است به گونه ای که این بیماری در ایران از شیوع پایین (12 مبتلادر صدهزارنفر) به شیوع متوسط حدود 40 تا 60 مبتلادر صدهزارنفر رسیده است. در حال حاضر از سوی دیگر چشم انداز اقدامات درمانی برای کنترل حملات این بیماری، روزبه روز امیدوارکننده تر می شود. در ادامه گفت وگو با دکتر «محمدعلی صحراییان» متخصص مغز و اعصاب، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و نایب رییس انجمن ام اس ایران در مورد این بیماری را می خوانیم.
    
     به نظرم خوب است برای شروع مصاحبه ابتدا نشانه ها و علایم کلی این بیماری را بررسی کنیم.
    ام اس یک بیماری مزمن است که عمدتا جوان ها را درگیر می کند. سن شایع این بیماری 20 تا 40 سال است، اما به این معنی نیست که فقط این طیف درگیر این بیماری می شوند. شیوع این بیماری در خانم ها سه تا چهار برابر آقایان است. از نظر تقسیم بندی، این بیماری به عنوان یک بیماری خودایمنی شناخته می شود. علتش هم این است که سیستم ایمنی بدن به سیستم اعصاب مرکزی (شامل مغز و نخاع) حمله کرده و آن را غیرخودی می شناسد و این اتفاق باعث بیماری ام اس می شود. علایم این بیماری بر اساس اینکه این التهاب و حمله در چه نقاطی از سیستم عصبی اتفاق می افتد، متفاوت است. یکی از شایع ترین علایم بیماری ام اس تاری دید است که به دلیل التهابی که در عصب بینایی پدید می آید، این علامت دیده می شود. بیماری که صبح از خواب بیدار شده یا به صورت ناگهانی دچار تاری دید می شود، احساس می کند یک پرده مات جلو دیدش را گرفته یا از پشت یک شیشه مات به اشیا نگاه می کند و حرکت چشم کمی دردناک می شود. این حالت را با نام التهاب عصب بینایی می شناسیم که یکی از شایع ترین علامت هاست. دومین علامت ممکن است حسی باشد، به این ترتیب که فرد دچار احساس گزگز یا سوزن سوزن شدن در اندام ها می شود، البته هر گزگزی به معنای ابتلابه بیماری ام اس نیست. علامت بعدی اختلالات حرکتی هستند، به این معنا که بیمار دچار ضعف در اندام های تحتانی یا نیمه بدن و در نتیجه اختلال در حرکت می شود. علامت بعدی که کمتر شایع است، اختلال تعادل است که بیمار دچار عدم تعادل یا اختلال در انجام حرکات ظریف می شود. در مجموع، مواردی را که شرح دادم، شایع ترین علایم بیماری ام اس هستند، اما براساس اینکه حملات در کدام نقاط بدن اتفاق بیفتد، علایم هم متفاوت است.
    
    ...:::: به ادامه ی مطلب بروید::::....

 چرا این بیماری در زنان و جوانان بیشتر دیده می شود؟    کلابیماری های خودایمنی در جوانان شایع تر است و خانم ها بیشتر درگیر می شوند. علت این مساله هنوز ناشناخته است، اما گفته می شود احتمالانقش یکسری هورمون ها در ایجاد یا کنترل بیماری موثرتر است، بنابراین می بینیم که این بیماری در خانم ها بیشتر دیده می شود.
    
     آمارها در چند سال اخیر حاکی از این است که تعداد مبتلایان در کشور ما رو به افزایش است.
    علت خود بیماری هنوز مشخص نیست. می دانیم که بیماری خودایمنی است، اما چرا سیستم ایمنی بدن چنین واکنشی را نشان می دهد، مشخص نیست. در چند سال اخیر این بیماری در کشورهای مختلف در حال افزایش است. در خاورمیانه هم همین اتفاق افتاده است. در کشورمان در دو دهه اخیر تعداد مبتلایان بیشتر شده و چون علت خود بیماری مشخص نیست، نمی دانیم چرا این بیماری در حال افزایش است. اما افزایش بهداشت، کاهش ویتامین D و تبدیل شدن زندگی سنتی به زندگی صنعتی، باعث ایجاد یکسری بیماری های خودایمنی می شود. مثلاوقتی شما بیماری های عفونی را کنترل می کنید، شیوع بیماری های خودایمنی افزایش پیدا می کند. این پدیده در بسیاری از کشورها دیده شده و در کشور ما نیز همینطور است.
    
     به اعتقاد برخی از متخصصان، کمبود ویتامین D نه به عنوان عامل قطعی، اما به عنوان عاملی جدی در بروز بیماری ام اس مورد بحث است. نظر شما چیست؟
    این فرضیه از تحقیقی نشات می گیرد که در اروپا صورت گرفته است. بر اساس نتایج این تحقیق، کسانی که در فصل بهار متولد شده بودند، بیشتر دچار ام اس شده اند. موضوع دیگری که این فرضیه را قوی تر کرده است، این است که هرچه به خط استوا نزدیک می شویم، شیوع ام اس کمتر و هرچه از استوا دور می شویم، شیوع ام اس بیشتر می شود. مطالعه دیگری نیز در این زمینه در آمریکا انجام شد. در این کشور از افرادی که به سربازی می روند نمونه خونی گرفته می شود. بر اساس این تحقیق، نمونه خون افرادی که سال ها پس از سربازی به ام اس مبتلاشده بودند را بررسی کرده و دریافتند افرادی که به این بیماری مبتلاشده بودند، سطح ویتامین D پایین تری نسبت به غیرمبتلایان داشته اند. بنابراین می بینیم که کمبود ویتامین D نه به عنوان عامل قطعی، اما به عنوان عاملی جدی در بروز بیماری ام اس مورد بحث است. با تمام این اوصاف تاکنون هیچ کس علت اصلی این بیماری را تشخیص نداده است.
    
     درمان این بیماری به چه صورتی است؟
    بیماری ام اس یک بیماری مزمن بوده و در نتیجه محدود به یکی، دوسال نیست. این بیماری، درمانی به صورت قطعی ندارد اما می شود به صورت نسبی آن را کنترل کرد. روند این بیماری در افراد و سنین مختلف متفاوت است. اینطور نیست که این بیماری در یک فرد، حتما به صورت وخیم ظاهر شود. طیف بیماری بسیار متفاوت است و در نتیجه تقسیم بندی هم متفاوت است. پس به شکل کلی نمی توان گفت ام اس بدخیم است یا خوش خیم. اما 20درصد بیماران روند خوبی دارند و در طولانی مدت، دچار مشکلات جدی نمی شوند. 20درصد بیماران هم روند خوبی ندارند و ممکن است بیماری شان به سرعت پیشرفت کند اما اکثر بیماران بین این دو طیف هستند و بر اساس شرایطشان متفاوت هستند.
    
     آیا می توان این بیماری را قبل از ابتلا، از روی نشانه های آن تشخیص داد؟ با توجه به اینکه علت بیماری مشخص نیست برای پیشگیری از این بیماری امکاناتی وجود دارد؟
    ممکن است بیمار به اولین علامت این بیماری توجه نکند. مثلااینکه چندسال قبل تاری دید داشته و بعد از چند روز بهبود یافته که این علامت بیماری بوده است. اما در مورد پیشگیری از ابتلابه این بیماری، پروتکل خاصی در دنیا وجود ندارد. برخی از منابع گفته اند کاهش ویتامین D ممکن است یکی از دلایل ابتلابه این بیماری باشد و خیلی از جوامع در حال اصلاح این مشکل هستند. اما اگر کسی به این بیماری مبتلاشد برای پیشگیری از عود بیماری نکات مهمی وجود دارد که باید انجام دهد. مهم ترین فاکتور، استرس های روحی و روانی و تنش هاست که باعث عود بیماری می شود. ثابت نشده که کسی به خاطر استرس به این بیماری مبتلاشده باشد، اما ثابت شده که استرس در عود و تشدید ام اس نقش دارد. یکی دیگر از مسایل عفونت ها هستند. مبتلابه ام اس باید مراقب باشد که به عفونت مبتلانشود. نکته بعدی سیگار است که در تشدید و ایجاد عود بیماری ام اس نقش موثری دارد. تغذیه می تواند در کاهش عود این بیماری مهم باشد. اینکه بیماران از رژیم کم چرب و میوه و سبزیجات استفاده کنند، می تواند بیماری را کنترل کند.
    
     استرس کم وبیش در همه افراد دیده می شود. آیا اختلالات روانی شدیدتر می تواند در این بیماری نقش داشته باشد؟
    بیماری های روانی می تواند باعث تشدید این بیماری شود. افرادی که دچار افسردگی شدید هستند یا اختلالات خلقی شدید دارند، می توانند در تشدید بیماری موثر باشند.
    
     گفتید اگر این نشانه ها وجود داشته باشد و به آنها توجه نشود، می تواند در بلندمدت باعث ابتلابه این بیماری شود. مهم ترین این نشانه ها کدام ها هستند؟
    مهم ترین نشانه این بیماری، تاری دید یک طرفه است که یک چشم را درگیر می کند. علاوه بر این، اختلالات حسی هم مشاهده می شود، یعنی ممکن است دست و پا گزگز کند. ضعف اندام ها هم یکی دیگر از نشانه هاست، در این حالت فرد احساس می کند یکباره دچار ضعف اندام ها شده است.
    
     این بیماری قابل درمان است یا می توان بیماری را کنترل کرد؟
    برخی بیماری ها مانند فشارخون یا قند خون قابل درمان نیستند. قند خون را باید با تزریق انسولین کنترل کرد. بیماری ام اس هم قابل کنترل است و این بیماری در بسیاری از بیماران، اگر در مراحل ابتدایی، تشخیص داده شود، قابل کنترل است. با پیشرفت هایی که در یک دهه اخیر در مورد این بیماری صورت گرفته، 80درصد بیماران قابل کنترل هستند.
    
     در مورد بعضی از بیماران گفته می شود که بیماری در آنها عقب نشینی کرده است.
    بیماری ام اس یک بیماری رفت و برگشتی است و ممکن است علایم این بیماری در عده ای ظاهر شده و بعد به حالت قبل برگردد. داروهایی که برای این بیماری استفاده می شود، سه دسته هستند. داروهایی که در فاز حمله استفاده می شود، مانند کورتون، باعث کنترل بیماری در فاز حمله می شود. داروهایی هستند که سیر بیماری را در بلندمدت تغییر می دهند، مثلااگر بیماری قرار است به ناتوانی در طی 10 سال مبتلاشود، این سیر کم شده و به 20 یا 30 سال تبدیل می شود. سومین داروها علامت را تغییر می دهند، مثلابیماری با خستگی مراجعه می کند که در این حالت پزشک آن را کنترل می کند. داروهایی ساخته شده که سیر بیماری را تغییر می دهند. این داروها در گذشته عمدتا تزریقی بودند و اخیرا شکل خوراکی آنها نیز عرضه شده است که قابل استفاده هستند.
    
     در بیماری هایی که قابل درمان نیستند، یا به سختی درمان می شوند، فرآیند طولانی درمان ممکن است فرد را خسته کند و او به درمان های مکمل مانند زنبوردرمانی که امروزه خیلی از آن استقبال می شود، روی بیاورد. علم پزشکی چه نظری درباره این روش های درمانی دارد؟
    در مورد بیماری های مزمن که نمی توان آنها را به شکل کامل و قطعی درمان کرد، بیمار در درازمدت خسته می شود و ممکن است به درمان های دیگری نیز روی بیاورد، به این امید که شاید این روش ها چاره ساز باشد. اما اثبات شده است که هیچکدام از روش های درمانی مکمل نمی توانند ام اس را درمان کنند، ولی می توانند برخی علایم را بهبود دهند. مثلاطب سوزنی می تواند در کاهش خستگی موثر باشد اما گاهی اوقات گفته می شود که این بیماری درمان شده است. بیماری ام اس درمان قطعی ندارد و طب مکمل هم فقط می تواند باعث بهبودی یا کاهش برخی علایم شود. متاسفانه در سال های اخیر روند رو به رشدی دیده می شود و آن استفاده از روش هایی است که در طب نقشی ندارد و افرادی هم هستند که در چنین موقعیت هایی، از بیمار و این بیماری سوءاستفاده می کنند. مثلامطرح می کنند روشی ابداع شده یا دارویی ساخته شده است که این بیماری را قطعا درمان می کند. توصیه ما به همه این بیماران این است که بیماران با پزشکان خودشان در این زمینه مشورت کنند. گاهی امیدهایی واهی در بیمار ایجاد می شود اما پس از آنکه بیمار به هدفش نرسید، ناامیدی در وی پدید می آید که همین ناامیدی عاملی برای تشدید بیماری خواهد شد.
    
     داروهایی که مبتلایان به ام اس استفاده می کنند، در ایران تولید می شود یا وارداتی است؟ آیا تفاوتی در کیفیت نمونه های داخلی در مقایسه با نمونه های خارجی وجود دارد؟
    شاید در 30سال قبل هیچ توصیه درمانی جز کورتون برای این بیماری وجود نداشت، اما در دو دهه اخیر داروهای زیادی به بازار آمده که توانایی کنترل این بیماری را دارد و نتایج آنها در پژوهش های علمی به اثبات رسیده است. امروزه بسیاری از این داروها در داخل کشور ساخته و استفاده می شود. در مورد مقایسه کیفیت و بازدهی این دو نیز باید بگویم که به زمان استفاده بستگی دارد. بسیاری از داروهای قدیمی در بازار باعث ایجاد اطمینان شده و بسیاری از پزشکان نیز از داروهای ایرانی استفاده می کنند اما باید مدت زمانی بگذرد که نسبت به داروها در پزشکان اطمینان ایجاد شود.
    
     با توجه به اینکه این بیماری در روند زندگی طبیعی افراد اختلال ایجاد می کند، برای ازدواج این افراد هم مشکلی به وجود می آورد؟
    بعضی از توصیه ها برای بیماری در حالت کلی نیست، بلکه باید برای هر بیمار، به شکل فردی و با توجه به میزان پیشرفت بیماری و وضعیت کلی بیمار، توصیه هایی را در نظر گرفت. وقتی شما کلمه ام اس را به کار می برید، وضعیت بیمار کاملامشخص نمی شود و ممکن است یک فرد با ناتوانی کم یا ناتوانی زیاد مدنظر باشد. به همین دلیل به نظرم توصیه کلی برای بیمار در این زمینه منطقی نیست و باید توصیه ها را برای هر بیمار، به طور جداگانه و اختصاصی برای او در نظر گرفت. بر اساس علایم و وضعیت بیمار در هنگام ازدواج، فرد مقابل باید در این موارد آگاهی کامل داشته باشد تا بعد مشکل ساز نشود و هر دو باید با هم با پزشک مشورت کنند تا دریابند چه مشکلاتی ممکن است در آینده پیش بیاید.
    
     بارداری و شیردهی زنان مبتلاچطور است؟
    به بسیاری از بیماران، اجازه بارداری داده می شود، اما به بعضی دیگر توصیه می شود که در آن زمان یا کلاباردار نشوند. در مورد شیردهی هم بر اساس وضعیت بالینی بیمار تصمیم گیری می شود، حتی بیمارانی هستند که تا دوسال می توانند به فرزندشان شیر بدهند. این تصمیم به فرد و شدت و ضعف بیماری او بستگی دارد.
    
     آیا ممکن است این بیماری به فرزندان منتقل شود؟
    اصولابیماری ام اس را به عنوان یک بیماری ژنتیکی نمی شناسند اما نقش ژن موثر است. احتمال ابتلادر افراد یک خانواده به این بیماری، زمانی که یک فرد مبتلادر خانواده داشته باشند، نسبت به خانواده های دیگر کمی بیشتر است، اما این به آن معنی نیست که بیماری ام اس وراثتی است.
    
     کسانی که به این بیماری مبتلاهستند در مورد ورزش محدودیتی دارند؟
    ورزش و فیزیوتراپی نقش مثبتی دارد، اما این ورزش ها نباید شدید باشد. اینطور نیست که هرچه ورزش بیشتر و خسته کننده تر باشد، بهتر است.
    
     در پایان اگر نکته ای هست، بفرمایید.
    زمانی که فرد از ابتلای خود به ام اس آگاه می شود، ممکن است مدتی دچار افسردگی شود. البته برداشت مردم نیز از ام اس در وضعیت روحی بیمار بسیار موثر است. ام اس الزاما بیماری خطرناکی نیست. این بیماری در یک طیف تعریف می شود. 10 تا 20 درصد مبتلایان به ام اس به اصطلاح در طیف «خیلی خوب» هستند چرا که برخی از آنان حتی برای درمان نیاز به مصرف دارو پیدا نمی کنند. بیماری 10 تا 20درصد از بیماران نیز تشدید می شود و علایم آنان پیشرفت می کند. در بین این دو گروه، افرادی قرار دارند که گاهی اوقات بیماری آنها عود می کند و گاهی اوقات نهفته است. به منظور برخورداری مبتلایان به ام اس از شرایطی بهتر در جامعه، لازم است مردم و مسوولان با دید صحیح تری به آنان بنگرند، چراکه بسیاری از مبتلایان به ام اس می توانند زندگی روزمره خود را به راحتی ادامه دهند و برای فعالیت های اجتماعی هم مشکلی ندارند.
     
     
منبع:  روزنامه شرق ، ش 2027 تاریخ 8/3/93، نویسنده: زینب همتی