«ام اس» و جایگاه آن در جامعه ایرانی

کابوس و واقعیت یک بیماری

در سالروز جهانی بزرگداشت تلاش های انسانی در مقابله با بیماری ام اس، بد نیست یک بار دیگر ام اس و جایگاه آن را در جامعه ایرانی و به خصوص در تصورات پزشکی ایرانیان در نظر آوریم. این بیماری در جایگاهی بسیار بالاتر از جایگاه یک بیماری قرار دارد؛ همان جایگاهی که زمانی طاعون و زمانی جذام قرار داشتند، جایی به عنوان محملی فیزیکی برای اضطرابی که ریشه های فردی و اجتماعی شناخته و ناشناخته بسیار دارد، شری برای اجتناب از آن و پاک ماندن، شری برای التفات کردن و دل سوزاندن. آری ام اس در کشور ما جایگاهی بسیار بالاتر از یک بیماری یافته است. بیهوده نیست که در ذهن بسیاری از مردم، رشته مغز و اعصاب در ام اس خلاصه شده است. بیهوده نیست که ام اس بسیاری از توجهاتی را که درخور بسیاری از بیماری های دیگر است، یکجا بلعیده است! بیهوده نیست اطلاعات پزشکی بسیاری از مردم، حتی تحصیلکرده ترینشان، محدود به ام اس است. در ذهن بسیاری، ام اس یک بیماری مغز و اعصاب است که سیر و علایم و درمان خاصی دارد و در مجموع اینگونه نیست که از بسیاری از بیماری های مغز و اعصاب هم کم عارضه تر باشد بلکه مصیبتی است که می آید و به سرعت فلج می کند. از نظر آنان این یک بیماری ایمنولوژیک ناشی از اختلال سیستم ایمنی نیست، بلکه تنها عامل آن، این بلای تکنولوژی یعنی استرس است. اینکه این یک عامل یعنی استرس این همه بیماری های گوناگون پدید می آورد و چرا باید تمام توجه را به این عامل عمومی داد و عوامل خاص را (که بسیاری از آنها هم ناشناخته اند) در نظر نیاورد هم پرسیدنی است. اما چگونه ام اس در کشور ما به این جایگاه رسید؟ در این زمینه عوامل متعددی را می توان برشمرد:
    - افزایش تعداد ام آرآی و متخصص مغز و اعصاب، قطعا در افزایش تشخیص موثر بوده است.
    - افزایش تعداد جمعیت جوانی که در دهه های پیش رو از سن شیوع ام اس عبور کرده و به سن شیوع بیماری های عروقی خواهند رسید هم شاید عامل دیگری بوده است.
    - کمبود ویتامین D، زندگی شهری همراه با بهداشت بالاتر و واکسیناسیون گسترده، شاید نقشی در افزایش بیماری داشته اند، اما توجه رسانه های عمومی و اطلاع رسانی های بی رویه هم در این هراس عمومی بی تاثیر نبوده است.
    اما حتی اگر ام اس همان هیولایی بوده باشد که تصور می شد، باید گفت دیگر نیست! درک بسیار دقیق از مکانیسم بیماری در سال های اخیر باعث پدیدآمدن داروهای جدیدی شده است که همه آنها در صف بازار قرار دارند و به زودی شاهد مصرف روزمره آنها خواهیم بود. این روش ها و داروهای جدید سیر بیماری ام اس را به شدت تغییر داده و تغییر خواهند داد. اینها داروهای جدیدی هستند که برخلاف گذشته های نه چندان دور، از تجارب بشر با داروهای گیاهی به دست نیامده اند بلکه با شناخت از مکانیسم بیماری به شیوه ای هوشمندانه، برای تاثیر بر آن مکانیسم خاص ساخته شده اند. به نظر می رسد بشر در آستانه دوران جدیدی از طب قرار گرفته که به جای داروهای قدیم که مکانیسم چندان روشنی نداشتند، بر اساس یک مکانیسم خاص دارویی را بسازد و تاثیر آن را به مدرن ترین شیوه های آماری به اثبات برساند.
    روز جهانی ام اس روز پیروزی دانش بین المللی بر بیماری ای مرموز و ماهیتا متغیر است؛ تغییرپذیری ای که تحقیق و چالش با این بیماری را بسیار دشوارتر می کند. باید افزود ام اس از معدودزمینه های طب داخلی است که کشور ما در آن فاصله چندانی با دانش و امکانات بین المللی ندارد. فعالان انجمن ام اس ایران باوجود مشکلات بسیار توانسته اند با تلاش های طاقت فرسا و سیستماتیک خود، سطح تشخیص و درمان و تحقیق در این زمینه را پابه پای دنیا پیش ببرند.
 

   نویسنده: بابک زمانی**متخصص مغز و اعصاب ، مدیرگروه نورولوژی دانشگاه علوم پزشکی ایران