«ام اس» بیماری ناشناخته بزرگ قرن

دو و نیم میلیون نفر در جهان و بیش از 70 هزار نفر در ایران به بیماری «ام اس» مبتلایند، با وجود تحقیقات گسترده هنوز نه علت شکل گیری ام اس مشخص است، نه دارویی برای درمانش وجود دارد.
    معمولابا حس گزگز، مورمور شدن عضله، خواب رفتگی، اسپاسم یا ضعف عضله، تاری یا دوبینی یک یا دوچشم شروع می شود. اکثر افراد فکر می کنند این حس موقتی است، ناشی از خستگی و کار و فشار زندگی است یا بی احتیاطی در ورزش، برخی سراغ چشم پزشک می روند تا چشم شان را معاینه کند.
    دردها و حس ها معمولاچندین روز طول می کشد. به طور معمول بیمار نخست به سراغ پزشک عمومی می رود؛ آزمایش خون و ادرار و معاینه های اولیه چیزی را نشان نمی دهد. نه مشکل از چربی خون است، نه از کمبود ویتامین ب یا آهن، نه چشم ضعیف شده و نیاز به عینک طبی است.
    بعد باید به مطب یکی از پزشکان متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرد. اول معاینه تخصصی عصب ها و واکنش هاست و سپس نسخه ای که پزشک به دست بیمار می دهد تا به سراغ آزمایشگاه و تست «ام آرآی» یا همان «پرتونگاری مغناطیسی» برود.
    اگر در نتیجه «ام آر آی» آسیب و ضایعه ای در سیستم مرکزی عصب های تن یعنی مغز، نخاع و اعصاب چشم مشاهده شود، پزشک می تواند با در کنار هم قرار دادن نتیجه ام آرآی، معاینه بالینی و دردهای بیمار به نتیجه برسد که آیا او هم یکی از افرادی است که به بیماری «فلج چندگانه» ( Multiple Sclerosis) که بیشتر با نام اختصاری «ام اس» (MS) شناخته می شود، مبتلاشده است یا نه.
    
    «ام اس» چیست؟
    «فلج چندگانه» یا همان «ام اس» نوعی از بیماری های التهابی و خودایمنی است. در این بیماری غلاف های میلین سلول های عصبی تن در مغز و ستون فقرات آسیب می بینند.
    غلاف های میلین نقش محافظت از سلول های عصبی تن را دارند. در بیماری «ام اس» این غلاف ها آسیب می بینند. سلول های سالم بدن یکدیگر را به اشتباه به عنوان عامل بیرونی تشخیص می دهند و از این رو به هم حمله می کنند.
    غلاف محافظتی میلین در اثر این حمله ها آسیب می بیند، گاهی به طور کامل از بین می رود و آسیب به سلول عصب هم وارد می آید. بیماری «ام اس» سیستم ایمنی بدن را نشانه می رود و تخریب می کند.
    آسیب ها گاه به طور موقت منجر به ناتوانی حرکتی یا حسی می شوند. در بیشتر موارد هم در طول سال ها آسیب تا آن جا پیش می رود که ناتوانی حرکتی یا حسی در برخی نقاط بدن دایمی می شود.
    
    انواع بیماری «ام اس»
    بیماری «ام اس» را به چهار نوع تقسیم می کنند:
    نوع «عودکننده- فروکش کننده» که شایع ترین نوع این بیماری است. بیشتر مبتلایان به ام اس به خصوص در سال های اول ابتلای خود به این بیماری این نوع را تجربه می کنند. در این نوع بیماری گاهی عود می کند و تمام نشانه های آغازین بیماری دوباره برمی گردد یا نشانه ها و علائم تازه ای هم شروع می شود.
    بعد از هر دوره طولانی عود، دوران آرامش نسبی است بدین معنا که برای مدت نسبتا طولانی بیماری عود نمی کند و مشکلات ناشی از بیماری چندان آسیبی به بیمار نمی زند. معمولاافرادی که این نوع از بیماری را تجربه می کنند در هر سال یک یا دوبار عود بیماری را تجربه می کنند. 85درصد مبتلایان به ام اس در ابتدا با این نوع از بیماری مواجهند.
    در نوع «پیش رونده ثانویه» بیماری و آسیب های ناشی از آن بعد از هر دوره عود بدتر می شود و هر حمله، درد و ناتوانی حرکتی بیشتری را به همراه دارد. خیلی وقت ها هم بیمار بدون حملات شدید، رفته رفته ضعیف تر می شود. این نوع بیماری را ادامه نوع اول می دانند. به طور میانگین نوع عود کننده پیش رونده معمولابین 15 تا 20 سال بعد از شروع بیماری سر می رسد.
    در ام اس «پیش رونده اولیه» بیمار با دوره های عود و حملات شدید مواجه نیست، اما به تدریج ضعیف و ناتوان تر می شود.
    ام اس «پیش رونده- عودکننده» نوع بسیار نادری از بیماری است که با یک دوره طولانی حملات شدید و مخرب شروع می شود و بیماری در مسیری مداوم پیشرفت کرده و هر عود، آسیب چشمگیری به سیستم ایمنی و سیستم مرکزی عصب وارد می کند.
    
    «ام اس»، از ابتدا تا امروز
مثل بسیاری از بیماری های دیگر، «ام اس» هم از سال ها قبل از این که نامی داشته باشد وجود داشته است. با این حال از دکتر ژان مارتین شارکو، پزشک فرانسوی، به عنوان کسی که بیماری را شناخت و برای آن نامی انتخاب کرد، نام می برند.
    دکتر شارکو در سال 1868 بیماری داشت که هیچ یک از درمان های محدود مغز و اعصاب آن دوران روی او کارساز نبود. وقتی این بیمار جان خود را از دست داد، این پزشک مغز او را بیرون آورد و روی آن مطالعه کرد و برای این بیماری نام «فلج چندگانه» را برگزید.
    در سال 1916 یک پزشک اهل اسکاتلند توانست با مطالعه سلول ها زیر میکروسکوپ ضایعه و التهاب نخاعی بیماری را تشریح کند.
    در سال 1930 برای اولین بار گروهی از پزشکان این نظریه را مطرح کردند که ایمنی بدن در این بیماری علیه خود عمل می کند. این نظریه در ابتدا جدی گرفته نشد، اما حالاثابت شده است.
    در سال 1947 نتیجه یک تحقیق بزرگ دانشگاهی در آمریکا این بود که در آب نخاع مبتلایان به بیماری ام اس نوع نادری از پروتئین وجود دارد. این یافته به پزشکان کمک کرد تا با گرفتن آب نخاع از افرادی که نشانه هایی از بیماری را تجربه می کنند، بیماری را تشخیص دهند.
    
    دلیل «ام اس» چیست؟
    با این که تحقیقات متعددی درباره دلایل ابتلابه بیماری ام اس انجام می شود، اما هنوز بعد از سال ها تحقیق معلوم نیست که علت این بیماری چیست و چرا بعضی افراد به آن مبتلامی شوند.
    با این حال پزشکان و دانشمندان نظریه هایی در این مورد دارند. برخی می گویند مجموعه ای از عوامل محیطی مثل عفونت های ناشی از باکتری ها در کنار عوامل ژنتیکی می تواند منجر به بیماری شود.
    طبق تحقیقاتی که تاکنون صورت گرفته، با این که این بیماری «ارثی» محسوب نمی شود، اما احتمال بیشتری وجود دارد که افرادی به این بیماری دچار شوند که در خانواده خود یک نفر مبتلابه «ام اس» داشته اند.
    چه کسانی به بیماری «ام اس» مبتلامی شوند؟
    هر فردی از هر جنسیت و نژاد و در هر سنی ممکن است به ام اس مبتلاشود. با این حال تحقیقات متعددی ثابت کرده که بیماری در میان برخی گروه ها رایج تر است.
    زنان بیشتر از مردان به این بیماری مبتلامی شوند. تقریبا دو سوم مبتلایان به بیماری ام اس در سراسر جهان زن هستند. با این حال بیماری در مردان سریع تر پیشرفت می کند. هنوز مشخص نیست دلیل این پیشرفت سریع تر چیست.
    تحقیقات ثابت کرده که میزان دوری و نزدیکی به خط استوا در شکل گیری بیماری مهم است. هر چقدر محل زندگی افراد به خط استوا نزدیک تر باشد، امکان ابتلای آن ها به بیماری کاهش می یابد. به همین دلیل است که برای مثال در ژاپن یا مالزی کمترین میزان شیوع این بیماری گزارش شده است.
    پژوهشگران با استناد به همین تحقیقات نتیجه گرفته اند که آفتاب نقش مهمی در شکل گیری این بیماری دارد و کمبود ویتامین در بدن می تواند یکی از دلایلی باشد که به شکل گیری بیماری منجر می شود.
    بیشتر مبتلایان در سنین بین 20 تا 40 سالگی به ام اس مبتلامی شوند. هر چند ممکن است افرادی هم قبل یا بعد از این سنین به بیماری مبتلاشوند.
    ابتلابه ام اس در میان سفیدپوست ها بیشتر به چشم می خورد. برای مثال مردمان آمریکای لاتین کمتر به این بیماری مبتلامی شوند. میزان ابتلابه ام اس در نژاد ریشه گرفته از شمال اروپا و اروپای مرکزی بسیار بالاست. تحقیقات همچنین نشان داده که این بیماری در میان سیاه پوست ها هم با سرعت بیشتری پیشرفت می کند. همچنین احتمال ابتلادر افرادی که بعد از 15سالگی از سرزمین های گرم به سرزمین های شمالی و سرد مهاجرت می کنند، بیشتر است.
    
    راه های درمان:
    هیچ درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد. هنوز حتی معلوم نیست که علت این بیماری چیست و بنابراین دارویی که موجب درمان بیماری شود، شناخته نشده است.
    اما داروهایی برای کاهش سرعت و روند بیماری وجود دارد. آمپول های «اینترفرون» و پادتن های «مونوکولونال» برخی از داروهایی است که به شکل آمپول یا قرص برای بیماران تجویز می شود.
    طبق آخرین آمار جهانی، دو و نیم میلیون نفر در سراسر جهان به «ام اس» مبتلایند. با این که برخی محققان می گویند ابتلابه ام اس در سال های اخیر بیشتر شده، محققان دیگر این نظریه را تایید نمی کنند. آن ها می گویند که این امکان تشخیص بیماری به ویژه با استفاده از «ام آر آی» و تحلیل مایع آب نخاع است که بیشتر شده و در نتیجه بیماری بهتر تشخیص داده می شود.
    به گفته مدیرعامل انجمن ام اس، در ایران 70هزار نفر به این بیماری مبتلایند و موارد ابتلادر شهر اصفهان از سایر نقاط کشور بیشتر است. اصفهان به «پایتخت ام اس خاورمیانه» معروف است و معلوم نیست به چه دلیلی میزان ابتلابه بیماری در این شهر بسیار بالاست.
    سید محسن وزیری در جشنواره فرهنگی هنری هفته ام اس افزود: هزینه دارویی این بیماران از 48هزار تا 900 هزار تومان است و البته داروهای تک نیز هست که قیمت بالاتری دارد.
     

    ترمیم عصب های تخریب شده با یک آلیاژ جدید
    در آستانه روز جهانی ام اس (28 ماه مه) خبر خوشی برای مبتلایان به این بیماری از نتیجه یک تحقیق به دست آمد و برای اولین بار گروهی از دانشمندان متخصص در این رشته اعلام کردند که مایعی از چند فلز مذاب ساختند که می تواند سلول های آسیب دیده عصب های تن را ترمیم کند. اگر این ماده روی بدن افراد مبتلابه بیماری های سیستم عصب های مرکزی تن جواب دهد، تحولی بزرگ در نورولوژی رخ خواهد داد.
    در بسیاری از بیماری های سیستم اعصاب مرکزی تن از جمله بیماری «ام اس»، فیبر محافظتی سلول ها در اثر بیماری آسیب می بیند و وقتی این فیبر محافظتی کاملاتخریب شود، بیمار با ناتوانی حرکتی مواجه خواهد شد و پیغام های مغز به عصب های ماهیچه های تن نخواهد رسید.
اخیرا «نیوزویک» گزارش داده که گروهی از متخصصان نورولوژی در دانشگاه پکن می گویند ترکیبی از گالیوم، ایندیوم و سلنیوم ساختند که می تواند مانند پل موقتی بین مغز و عصب های تن عمل کند و عصب تخریب شده را دوباره احیا و ترمیم کند.
    در سال های گذشته تلاش های بسیاری برای ترمیم سلول های تخریب شده، صورت گرفته است که عمل پیوند سلول های بنیادین تاکنون مهم ترین دستاورد در این حوزه محسوب می شود.
    اما پیوند سلول های بنیادین عملاچندان پاسخگو نیست زیرا شرایط بسیاری باید محقق شود تا پیوند سلول های بنیادین روی تن بیمار جواب دهد و در بسیاری از موارد عمل پاسخگو نیست.
    در اغلب موارد نیز سال ها زمان لازم است تا پیوند سلول بنیادین جواب دهد و در این دوره طولانی بیماری و ناتوانی جسمی بیمار به احتمال بسیار وخیم تر می شود.
    محققان پیشتر، این فرضیه را مطرح می کردند که اگر در طول دوره بهبود بعد از حمله شدید در بیماری های اعصاب تن، مغز همچنان بتواند پیغام خود را به عصب ماهیچه برساند، هم روند درمان سریع تر خواهد شد و هم عصب آسیب دیده امکان ترمیم بیشتری خواهد داشت اما تا الان چاره ای برای آن پیدا نکرده بودند.
 گروه تحقیق دانشگاه پکن به سرپرستی پرفسور جینگ لیو، می گوید تزریق این ماده ترکیبی جدید این امکان را می دهد که در دوره درمان ارتباط بین مغز و عصب های ماهیچه حفظ شود و در نتیجه عصب تخریب شده سریع تر امکان ترمیم پیدا کند.
    به گفته وی آزمایش این مایع از فلزهای مذاب بر روی ماهیچه های ران حیوانات آزمایشگاه موفقیت آمیز بوده و عملابه شکل یک پل موقتی بی مشکل بین مغز و عصب عمل کرده است.
    اگر این عمل موفقیت آمیز شود، این امکان برای بسیاری از مبتلایان به بیماری «ام اس» و دست کم 20 بیماری دیگر در حوزه نورولوژی فراهم می شود که بتوان عصب های آسیب دیده را ترمیم و ناتوانی های حرکتی را به حداقل رساند یا کاملابرطرف کرد. براساس آمارهای «نیوزویک» تنها در آمریکا 20میلیون نفر در اثر ابتلابه انواع بیماری های نورولوژی با ناتوانی جسمی مواجه اند.
     
منبع: کیهان، ش 20793 تاریخ 20/3/93، ص 6 (دانش و پژوهش)